«Հայոց Աշխարհ»-ի հարցազրույցը ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ Թադեւոս Ավետիսյանի հետ
-Օրերս վարչապետի պաշտոնակատարը մեր երկրում գործազրկության խնդրով պատասխանատու հայտարարություն արեց Աստանայում՝ երկրի 800 հազար բնակչությանը մեղադրելով անգործության, ծուլության, իբր զբաղվածություն ունեցող 350 հազար բնակչության վճարած հարկերի հաշվին ապրելու համար:
-Հայաստանում մենք 18 տոկոս գործազրկության մակարդակ ունենք, ինչը բարձր ցուցանիշ է, ընդ որում՝ գործազուրկների 23-24 տոկոսը երիտասարդներն են: Ազգային վիճակագրական կոմիտեի այս տարվա ցուցանիշներով՝ երկրում երկրորդ եռամսյակի ընթացքում 202,5 հազար մարդ է գործազուրկ:
Մոտ 105 հազար ընտանիք էլ անապահովության նպաստ է ստանում: Եթե հաշվենք, որ յուրաքանչյուր ընտանիքում 3-4 անձ է բնակվում, ստացվում է, որ մոտ 315-420 հազար հոգի է այդ նպաստի հաշվին ապրում: Ընդհանուր առմամբ գործազուրկների ու նպաստառուների թիվը տատանվում է այս ցուցանիշների սահմաններում, այլ ոչ թե 800 հազարի:
Ինչ վերաբերում է զբաղվածություն ունեցողներին եւ ինքնազբաղվածներին, ապա այդ թիվն ավելին է, քան ներկայացվել է՝ մոտ 500 հազար: Բայց հարկավոր է հաշվի առնել, որ սա գրանցված աշխատողների թիվն է, այնինչ մեր աշխատաշուկայում մոտ 30-40 տոկոս ստվեր գոյություն ունի: Մարդիկ աշխատում են առանց աշխատանքային պայմանագրերի ու գրանցումների՝ հաշվառվելով որպես գործազուրկներ կամ նպաստառուներ: Դա եւս բարձր ցուցանիշ է, եւ զբաղվածության պաշտոնական թիվը ըստ այդմ անգամ մոտավոր իրական պատկերը չի արտացոլում:
-Նոր իշխանություններն աղքատության հաղթահարման նպատակով ծրագրեր նախատեսե՞լ են։
-2019թ. պետական բյուջեում զբաղվածության պետական ծրագրերին հատկացվող միջոցները նույնն են մնացել՝ մոտ 1,7 մլրդ դրամ, այն դեպքում, երբ անապահովության նպաստների տրամադրման համար 35 մլրդ դրամ է հատկացվել թե՛ նախորդ, թե՛ այս տարի: Փաստորեն այդ փաստաթղթով պետությունը ինքն է խրախուսում այն վիճակը, որի համար բողոքում է վարչապետի պաշտոնակատարը:
Անապահովությունից զբաղվածություն եւ կայուն եկամտով աղքատության հաղթահարման մասին վարչապետի բերած դրույթը արտացոլված չէ պետական բյուջեում, եւ գործազուրկներին հատկացվող պետական աջակցությունը տարբեր ծրագրերի իրականացման համար չի ավելացել, չնայած գործազրկությունը պահպանվում է բարձր մակարդակում:
Սա այն դեպքում, երբ մենք հռչակում ենք, թե սոցիալական քաղաքականությունը պետք է լինի հանրությանն անապահովությունից դեպի աշխատանք, նպաստից դեպի աշխատանք ուղղորդելու մոտեցումը: Բայց միայն հայտարարություններով, սաստելով չի կարելի այդ քաղաքականությունն իրականացնել, աներկբա գործուն ծրագրեր են հարկավոր, որոնց միջոցով հենց պետությունը պետք է օգնի, աջակցի առանձին անհատներին մտնել աշխատաշուկա, խթան գտնել աշխատելու համար, նաեւ համապատասխանել այդ շուկայի պահանջներին:
Ի վերջո այն մարդիկ, որոնք այսօր ինչ-ինչ պատճառներով չեն աշխատում, տարբեր խնդիրներ ունեն, եւ այնպես չէ, թե նրանք նպատակադրված չեն ուզում աշխատել եւ իրենց ստացած մոտ 30 հազար դրամ նպաստը լիովին բավարարում է իրենց եւ ընտանիքի կարիքները հոգալու համար: Դա ամենեւին այդպես չէ:
Նախ, նշենք, որ այդ նպաստառուների մի մասը նաեւ այլ կողմնակի եկամուտներ է ստանում՝ տրանսֆերտների կամ աշխատելու, գյուղատնտեսությամբ, անասնապահությամբ զբաղվելու միջոցով: Պարզապես նրանք չեն գրանցվում, իրենց ունեցվածքը թաքցնում են, ստվերային աշխատանք են իրականացնում, որպեսզի իրենց ստացած նպաստից չզրկվեն: Իհարկե, դա բացասական երեւույթ է, քանի որ ստացվում է, որ նպաստի կարիք ունեցող այլ ընտանիքների հաշվին է նա այդ գումարը ստանում:
Մի շարք կազմակերպությունների, այդ թվում, Համաշխարհային բանկի գնահատումներով, նպաստառու ընտանիքներում նպաստի հասցեականությունը մոտ 70 տոկոս է, այսինքն՝ ընտանիքների 30 տոկոսը չպետք է նպաստառու լինի: Բայց դա եւս լավ օրից չէ, որ մարդիկ նման խորամանկությունների են դիմում: Տարիներով անկայուն ու ցածր աշխատավարձով աշխատանքը, գյուղատնտեսության ոլորտում պետական աջակցության բացակայությունը մարդկանց մեջ վախ է առաջացրել, որ եթե չլինի այդ կողմնակի պետական օգնությունը, ապա իրենք կարող են մի օր ընդհանրապես զրկվել շահույթից, ապրուստի միջոցից: Մյուս կողմից էլ զգալի ցածր աշխատավարձը նրանց հնարավորություն չի տալիս, առանց այդ չնչին եկամտի, քիչ թե շատ հոգալ ընտանիքի կարիքները:
-Ի՞նչ եք առաջարկում դուք գործազրկության խնդիրը լուծելու համար, որո՞նք են գործուն ծրագրերը:
-Դրամական պասիվ մոտեցումներով՝ այն էլ ոչ բավարար չափով, բացառված է, որ կարողանանք հաղթահարել գործազրկությունն ու աղքատությունը: Այսօր էլ իրականացվում են նախկինում գործադրված ծրագրերն այդ ուղղությամբ, որոնք սոցիալական բարեկեցություն այդպես էլ չապահովեցին, ինչպես որ ի սկզբանե ակնկալվում էր, մարդիկ նորից մնացին աղքատության նույն մակարդակին:
Պատճառն այն է, որ մոտեցումները աղքատության հաղթահարմանը պետք է ավելի խորքային, հեռահար եւ համալիր լինեն: Ամենակարեւորը՝ պետությունն այդ հարցում պետք է աշխույժ մասնակցություն ունենա, այլ ոչ թե պասիվ, ինչպես որ հիմա է:
Բյուջեով ավելի շատ գումար պետք է հատկացվի գործազրկության հաղթահարմանը, քանի որ նախատեսված 1,7 մլրդ դրամը չի կարող արդյունավետ լինել: Գուցե ավելի լավ է նպաստների համար նախատեսված բյուջեն ամբողջությամբ ուղղել գործազրկության վերացմանը, իսկ նպաստները տրամադրել որպես հաշմանդամության նպաստ:
Եթե գործազրկության ցուցանիշները բավական մեծ են, հարկավոր է ֆերմերային տնտեսություններ ստեղծելու պայմաններ ապահովել: Վերջին տարիներին նման շատ տնտեսություններ փակվել են, վերացել, քանի որ այդ ոլորտը ռիսկային է՝ կախված լինելով եղանակային եւ այլ արտաքին պայմաններից:
Պետությունը պետք է երաշխավորի ֆերմերների եկամուտների կայունությունը՝ այդ ոլորտում ապահովագրական համակարգի ներդրմամբ, որպեսզի մարդիկ ամեն տարի չկանգնեն իրենց ողջ ներդրածը կորցնելու վտանգի առաջ:
Նաեւ ծրագրեր իրականացնի մարդկանց արտադրանքը հետագայում իրացնելու համար, պայմանավորվածություն ձեռք բերի արտերկրի համապատասխան ընկերությունների հետ նրանց արտադրանքն արտահանելու համար, նաեւ այստեղ երաշխավորի, որ համապատասխան քանակության գյուղմթերք արտադրելուց հետո տնտեսավարողները կգնեն այդ մթերքը նախապես պայմանավորված գնով ու ծավալով, որպեսզի հետո գյուղացիները բերքն իրացնելու փաստի առաջ չկանգնեն:
Գործազուրկներին կայուն եկամտով ապահովելու միջոցներից մեկն էլ պետության ստեղծած սոցիալական ձեռնարկություններն են, որի տարածված փորձը եւս կա աշխարհում: Այսինքն՝ նպաստների գումարն օգտագործելով՝ պետությունը կարող է փոքր հիմնարկներ ստեղծել եւ դրանցում աշխատանքի վերցնել նպաստառուներին, որոնք գործունակ են:
Այդպես նպաստների ծախսն ավելի արդյունավետ ու նպատակային կլինի՝ սոցիալապես խոցելի խմբերը՝ հատկապես աղքատ ընտանիքի անդամները, այդ ձեռնարկություններում կաշխատեն, արդյունք կտան, սպառողից կվերածվեն նաեւ ստեղծողի, որոշակի շահութաբերություն կապահովեն եւ կնպաստեն նաեւ տնտեսության զարգացմանը՝ մուլտիպլիկատիվ ազդեցությամբ:
Երբ պետությունը նպաստ է տալիս, դրա տնտեսական ազդեցությունը մի քանի անգամ ցածր է, քան դրա միջոցով աշխատատեղեր ստեղծելը, օրինական եկամուտներ ավելացնելը եւ մարդկանց համար ավելի բարձր աշխատավարձ ապահովելը:
Չմոռանանք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը սահմանադրությամբ սոցիալական պետություն է, հետեւաբար սոցիալական պարտավորություններ ունի իր բնակչության հանդեպ:
Ի վերջո այսօրվա իշխանությունից մարդիկ դրական սպասումներ ունեն, դրանք պետք է կյանքի կոչվեն, այլապես հանդիմանող հայտարարությունները, պետության չեզոքությունը քաղաքացու կյանքում կարող են հիասթափության, հուսահատության նոր ալիք բարձրացնել:
ԹԱԳՈՒՀԻ ԱՍԼԱՆՅԱՆ