Հայաստան-Սփյուռք 6-րդ համաժողովի ընթացքում հնչած ելույթների ու արդյունքների մասին Yerkir.am-ը զրուցել է ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ Կիրո Մանոյանի հետ:

-Պարո’ն Մանոյան, նման համաժողովներն ի՞նչ առիթ են ընձեռում դրանց մասնակիցներին և ի՞նչ խնդիրներ լուծում` առհասարակ:

-Կարծում եմ` նման համաժողովները կոնկրետ խնդիր չեն լուծում, ու հենց սկզբից հասարակությանը պետք է պատրաստել, որ մեծ ակնկալիքներ չունենան: Սա նման է նրան, որ տունդ հյուրեր են գալիս, հյուրասիրում ես, նրանք էլ տեսնում են լավն ու վատը, ասելիքներ են ունենում: Այսքան մեծ թվով մասնակիցներով ժողովներում չեն կարող որոշումներ կայացնել, հատկապես` երբ մասնակցությունը բաց էր. ով դիմել էր, եկել էր: Կարծես թե այս անգամ ճիգ էին թափել, որ մեծ թվով մասնակիցներ ներկա լինեն համաժողովին, ինչը եթե ունի իր առավելությունները, ունի նաև իր անպատեհությունները: Կարծում եմ` պետք է մի քիչ վերանայել ֆորմատը: Մեկ հարց էլ շատ հատկանշական է` բացման ելույթների մեջ Սփյուռքը, բացի Արամ Ա-ից, չէր ներկայացված: Բացի այդ` համաժողովի բոլոր եզրակացությունները, ամփոփումներն անում էին պետական պաշտոնյաները, ինչն առաջին անգամ էր, ու իմ կարծիքով` Հայաստան-Սփյուռք համաժողովի բովակդակությունն ամբողջովին չէր արտահայտում:

-Արամ Ա-ն իր ելույթում մտահոգություն հայտնեց` ասելով, որ Հայաստանը դատարկվում է, Սփյուռքը` մաշվում, բացի այդ` Սփյուռքը Հայաստանին վստահելու խնդիր ունի: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

-Վստահության խնդիր, բնականաբար, կա: Մյուս կողմից` Սփյուռք ասելով, չպետք է հասկանանք, որ բոլորը կիսում են նույն կարծիքը: Սփյուռքում, այո, մտածում են, թե իրենք ինչ ազդեցություն ունեն Հայաստանի իշխանությունների վրա: Սակայն ես կարծում եմ, որ համաժողովում ո՛չ Հայաստանը պետք է միայն իշխանություններով ներկայացված լիներ, ո՛չ էլ Սփյուռքից ով դիմեր, մասնակցեր: Օրինակ` դրսից եկած մեկը, ով ինչ-որ կազմակերպություն է ներկայացնում, նույն ձայնն ունի, ինչ նա, ով ոչինչ չի ներկայացնում: Սա կարող է նաև խառնաշփոթ ստեղծել լսարանի մոտ, ու մարդիկ մտածեն, որ երկուսն էլ ինչ-որ բաներ ասացին, լավ, արդյունքում ի՞նչ պետք է լինի: Իսկ վստահության հարցը որոշ չափով առկա է, չեմ ասում, որ անպայմանորեն միշտ արդարացված է, քանի որ ոմանց մոտ կան նախապաշարումներ, որոնք հիմնավորված չեն: Բայց պետք է ամեն ինչ անել, որպեսզի առնվազն պատրվակ չտրվի փոխադարձ վստահության հարցի շուրջ, քանի որ պարզ է` պետությունը պետություն է, համայնքներն էլ` համայնք, և վերջիններս պետության չափ հնարավորություն չունեն` պետության վրա ազդելու, ինչի համար էլ պետք է, որ նաև այդ խնդիրը փորձենք լուծել: Փոխադարձ վստահության հարցը բարձրացվել է, քանի որ այն առկա է, բայց, միայն հարց բարձրացնելով, խնդիրը չի լուծվում:

-Համաժողովի ընթացքում կրկին շրջանառության մեջ մտավ հողերի հանձնման և սահմանների անվտանգության հարցը: Ի՞նչ եք կարծում` այս թեման չպիտի՞ վերջնական քննարկման դրվի, ինչ-որ բան որոշվի ու ուղղակի փակվի:

-Մեր կեցվածքն այն է, որ մենք ընդհանրապես ո՛չ մեր մեջ, ո՛չ դրսի հետ հող հանձնելու մասին չպետք է խոսենք այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի ճանաչում Արցախի ինքնորոշման իրավունքն ու փաստը: Դրանից հետո ամեն ինչի մասին կարելի է խոսել: Մենք դեմ ենք հողեր հանձնելուն այն ձևով, ինչ ներկայացվում է` 5 շրջան տանք, 7 շրջան տանք: Սխալ է, մեզ համար այդ բոլորն ազատագրված է, ներառյալ` ԼՂԻՄ-ը, դրա համար էլ այդ զիջման մեջ տրամաբանություն չկա: Բայց երբ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանը խոսում էր տարածքներ հանձնելու մասին, մի քիչ նախարար լինելուց էլ «այն կողմ էր անցել»` նա ուղղակի իր իմացածն ուզում էր ժողովրդին ներկայացնել, թե` սա է, մարդի’կ, ներկայացված փաթեթը: Կիսում եմ Արմեն Աշոտյանի մոտեցումը կամ` Աշոտյանի մոտեցումն ավելի մոտ է մեր մոտեցմանը, ըստ որի` չպետք է հողեր հանձնելու մասին խոսել, մենք չափից ավելի խոսել ենք և իմաստ չունի այդ մասին խոսել հատկապես ապրիլյան պատերազմից հետո: Սակայն ձեր հարցադրումն էլ` մեկ անգամ քննարկենք ու փակենք թեման, մի քիչ այն չէ, քանի որ եթե այդպես է, ուրեմն պետք չէ այլևս բանակցել, ինչը մեծացնում է պատերազմի հավանականությունը: Այսինքն` կարող է գալ մի պահ, որ ասենք` չենք բանակցում, ու վերջ, բայց մինչ այդ բանակցում ենք, չէ՞: Սակայն հիմա այդ մասին բանակցություն չկա, խոսքը գնում է միայն այն պայմանավորվածությունների վերաբերյալ, որոնք քառօրյայից հետո Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում համաձայնեցվեցին: Իսկ եթե նույնիսկ դրանք Ադրբեջանը չի կատարում, իսկապես հարցական է դառնում այն, թե ի՞նչ իմաստ ունի բանակցել նրա հետ:

-Սփյուռքի դերակատարումը շատ մեծ է, պաշտպանության նախարարն էլ շեշտադրեց հատկապես ռազմաարդյունաբերության ոլորտում նրանց ունեցած դերը: Այս պահին, մեր օրերում Սփյուռքի գլխավոր անելիքը ո՞րը պետք է լինի:

-Սփյուռք ասելով` չպետք է միատարր կառույց հասկանալ, և այն իրականում հսկա ներուժ ունի, որն էլ պետք է օգտագործել: Այնուհետև կարող ենք անհատների հնարավորություններին դիմել` աջակցության, մասնակցության համար` Հայաստանի տնտեսությունից սկսած մինչև Հայաստանի ներքաղաքական հարցերին սատարելը: Անկեղծ ասած` համոզված եմ, որ եթե 100 000 ապահովված հայ հաստատվի Հայաստանում, գալիք 5 տարվա ընթացքում Հայաստանում ամեն ինչը կփոխվի, անգամ` ներքին խնդիրները կլուծվեն, եթե նման ներգաղթ ունենանք: Ճիշտ է, ամբողջ արտասահմանում բոլորը չէ, որ նույն փորձառությունն ունեն տարբեր ոլորտներում, բայց եկողների ազդեցությամբ շատ արատներ կոչնչացվեն: Եթե այդքան մարդ գա, նոր հնարավորություններ կստեղծվեն, բացի այդ` Հայաստանը գրավիչ կդառնա նաև նրանց համար, ովքեր վերջին տարիներին ստիպված էին հեռանալ Հայաստանից:

-Մենք էլ մեր հերթին ի՞նչ ունենք անելու Սփյուռքի համար, ի վերջո, միակողմանի ոչինչ չի լինում:

-Ես անձնապես կողմնակից չեմ, որ Սփյուռքի ներդրողի համար հատուկ պայմաններ ստեղծեն, ինչո՞ւ համար: Հայաստանը, կարծում եմ, Սփյուռքին շատ տալիք ունի` սկսած լեզվի խնդրից: Կարծում եմ, օրինակ, ուղղագրության միասնականության հարցը պետք է լուծվի, հատկապես` հիմա, երբ տեխնոլոգիաների դար է: Բացի այդ` կարծում եմ, որ պետք է նաև Սփյուռքի ուսուցիչներին այստեղ վերապատրաստենք, աջակցենք, որպեսզի դրսում հայկական դպրոցներ բացվեն: Հայաստանը նախապատվությունը պետք է տա հատկապես այն համայնքներին, որոնք համեմատաբար նոր են ձևավորվում: Մինչև հիմա ստացվել է այնպես, որ ավելի հեշտ է կայացածների հետ գործել, ու մենք այդ ճանապարհով ենք գնացել: Անհրաժեշտ է Սփյուռքին ավելի լավ ճանաչել: Օրինակ` քննարկումների ժամանակ նույն խոսքն ամեն մեկն այլ տեսակետից է ընկալում: Իրենք էլ պետք է ավելի լավ ճանաչեն Հայաստանը` իր բոլոր խնդիրներով ու նվաճումներով: Կարծում եմ, որ երբ երկրում ես ապրում, հաճախ տեսնում ես բաներ, որոնք մեծ քայլեր չեն, բայց առաջընթաց է, այսինքն` սրանք քայլեր են, որ պետք է արվեն: Սա ինքնաբերաբար դժգոհությունդ մեղմացնում է, դու հասկանում ես, որ դժգոհությունդ ոչ թե երկրից է, այլ իշխանությունից: Բայց ես չեմ տեսել որևէ երկիր, որտեղի իշխանությունն առհավետ սիրվել է: Մյուս կողմից` երբ դրսում ես ապրում ու միայն վատն ես լսում, արդեն երես ես թեքում երկրից, դրա համար իսկապես կարևոր է, որ Հայաստանը լավ ճանաչեն: Նույն վատ լուրը քո ու սփյուռքահայի համար տարբեր կերպ է ընկալվում: Տեսեք` հայ ընթերցողը լուրը կկարդա, կգնա իր այգին ու ծիրան կքաղի, կուտի ու կասի` այս ինչ արքայական ծառ է, ու նրա համար Հայաստանն արդեն այդ արքայական ծառն է, ոչ թե վատ լուրը: Իսկ դրսում ապրողի համար, որ չի տեսել այդ ծառը, Հայաստանն ասոցացվում է այդ բացասական լուրի հետ: Չէ, ես ամենևին էլ չեմ ասում` եկեք վատ լուրեր չգրենք, ավելին` կարծում եմ, որ, օրինակ, համաժողովի ժամանակ պետք է արտագաղթի թեման քննարկվեր ու շատ ավելի արագ պետք է սկսել հայրենադարձությանն ուղղված լուրջ քայլեր անել:

-Ինչպե՞ս, ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն: ՀՀ նախագահն էլ ասել էր, որ մինչև 2040 թվականը ՀՀ բնակչությունը պետք է 4 մլն-ի հասնի: Խնդրի լուծման տարբերակներ տեսնո՞ւմ եք:

-Պետք է նախ հարցը քննարկման դնել: Դրանից հետո մարդիկ պետք է հասկանան, որ նրանց` Հայաստանում ուղղակի ապրելն ինքնին օգուտ է Հայաստանին: Ես ամենևին էլ չեմ ասում` թող հայրենիք չգան նրանք, ովքեր հնարավորություն չունեն լավ կյանքով ապրելու: Սփյուռքից Հայաստան եկածները նաև կամուրջ կլինեն Հայաստանի ու Սփյուռքի միջև, քանի որ Սփյուռքի կարիքներն ավելի լավ գիտեն ու կարող են խնդիրներին օբյեկտիվ լուծումներ առաջարկել: Ոչ թե պետք է մտածել, որ նրանք փրկիչ են, այլ, նրանց գալով, վիճակ կփոխվի մեր երկրում, մթնոլորտը կփոխվի: Կարծում եմ` իշխանությունները պետք է հասկանան` եթե երկրում տիրող այս վիճակը չփոխվի, երկրի գոյությունը հարցականի տակ կդրվի, իսկ այդ փոփոխությունների հնարավորությունները կան:

-Պարո’ն Մանոյան, ի՞նչ խնդիր լուծված կուզեիք նշել Անկախության 27-րդ տարին:

-Բոլոր, կուզեի, որ բոլոր խնդիրները լուծվեին: Կուզեի, որ ընտանիքները նվազ կարիքավոր լինեին, բարեկեցիկ կյանքով ապրեին: Այս դեպքում նրանք հնարավորություն կունենային հանգիստ խղճով պետության հարցերով էլ զբաղվել: Մտածում եմ` լավ է, որ Չինաստան չենք` մեր հոգեկերտվածքը հաշվի առնելով: Մյուս կողմից` հավանաբար հենց մեր հոգեկերտվածքի շնորհիվ Չինաստան չենք: Նկատի ունեմ` ինչպես պիտի ղեկավարեինք ինքներս մեզ, եթե Չինաստան լինեինք, մյուս կողմից` հավանաբար, չէինք կարող ղեկավարել, դրա համար էլ Չինաստան չենք: Իրականում մենք այնպիսի հնարավորություններ ունենք երկրում ու երկրից դուրս, որ եթե վերևներից ցանկություն ունենան, շատ բան կփոխվի: Ես կարող եմ նույնիսկ ասել, որ մեր խնդիրների սուբյեկտիվ պատճառները շատ են, և դրանք վերացնելով` կարիք չի լինի մինչև 2040-ը սպասելու, 2030-ին էլ 4 մլն կլինենք:

Զրուցեց Կարինե Հարությունյանը

yerkir.am