Հարցազրույց ՀՅԴ Արեւմտյան Ամերիկայի ԿԿ ներկայացուցիչ Վիգեն Հովսեփյանի հետ
Tert.am-ի հետ զրույցում ՀՅԴ Բյուրոյի նախկին անդամ, ներկայումս, ՀՅԴ Արեւմտյան Ամերիկայի ԿԿ ներկայացուցիչ, դոկտոր Վիգեն Հովսեփյանը, անդրադառնալով հարցին, թե ինչո՞ւ Բարաք Օբաման, ում առաջին ընտրության ժամանակ սատարում էր հայ համայնքը և ով խոստացել էր ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, չկատարեց իր խոստումը, նախ արձանագրեց, որ եթե հայկական միջավայրում «Մեծ եղեռնն» ընդունված է, ապա միջազգային-քաղաքագիտական-իրավագիտական կոնտեքստում նման հասկացություն չկա: Եվ ԱՄՆ նախագահի կողմից այս բառի գործածումն անվանեց ուղղակի խուսափողական:
Նա նաև ակնարկեց, որ ամերիկյան իստեբլիշմենթից Հայ դատի հանձնախմբի ներկայացուցիչներին հասկացնել են տվել, որ Թուրքիա այց կատարած ԱՄՆ նախագահի այն ուղերձի հետ, որ Թուրքիան ինքը պետք է կարգավորի իր հարաբերությունները՝ ներքին ու արտաքին, ԱՄՆ-ում սպասելիքներ ունեն:
-Պարո՛ն Հովսեփյան, երբ ամփոփվում էր Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի միջոցառումները նախապատրաստող խմբերի հավաքը, առաջարկներ եղան, որպեսզի կարգախոսը փոխվի և «Հիշում ենք ու պահանջում»-ը դառնա «Հիշում ենք և արդարություն պահանջում»: Ձե՛ր կարծիքը, եթե համաձայն չեք, ապա ի՞նչ եք առաջարկում:
-Այս թեմայով բավականին քննարկումներ տեղի ունեցան , անգամ՝ տարակարծություններ, և մենք այն մարդկանց թվում էինք, ովքեր առաջարկում էին լինել ամբողջովին պահանջատիրական, ոչ միայն կարգախոսով, այլ իրականության մեջ՝ մեր բոլոր նախաձեռնություններում ու միջոցառումներում: Այսինքն՝ ոչ միայն ճանաչման ձգտող կեցվածքով, և կամ միայն նշելու կամ սգալու…
-Բայց դա նշանակում է՝ արտաքին քաղաքական ուղեգծի վերանայում: Այսինքն՝ այն, ինչ միշտ ասվել է «միջազգային ճանաչում», առանց նախապայմանների հայ-թուրքական հարաբերություններ և այլն …
-Այո՛, սկսած պահանջներն ամբողջացնելուց և զանոնք Թուրքիային անմիջականորեն ներկայացնելուց, մինչև դատական որոշումներ՝ գույքային, ընդհուպ նաև հողային, ինչո՞ւ ոչ: Բայց մինչ հողային հարցերին անցնելը տարբեր պահանջներ կան, որ պետք է ներկայացվեն, քանի որ, անշուշտ, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը մեկ պահանջ է, որ պետք է Թուրքիայի ներկայացվի, բայց կան նաև հատուցման որոշ երևույթներ, որոնք կարող են ներառել այլ պահանջներ, ընդհուպ մինչև հողային: Կան տարբեր մակարդակներ, և հիմա տեսեք՝ մենք որտեղ ենք. նույնիսկ 1-ին մակարդակին հասնելու համար խնդիր ունենք, և տակավին առկա է մոտեցումը, որ չարժի գնալ պահանջատիրական ճանապարհով:
– Նման պնդում անելով նկատի առե՞լ եք, որ Հայաստանը միշտ գտնվել է բարդ աշխարհաքաղաքական պայմաններում , իսկ հիմա ավելի բարդ իրավիճակում է, երբ մի կողմից կան ազդակներ անդամակցելու այս կամ այն միությանը և մյուս կողմից, սահմանի ողջ երկայնքով կրակում են: Արդյո՞ք Ձեր ասածը մաքսիմալիստական չէ:
– Ամեն ինչը հարաբերական է և այն ամենն, ինչ կատարվում է մեր և Ադրբեջանի, մեր և Թուրքիայի միջև, արդյունքն է նրա, որ մենք՝ որպես երկիր, որպես պետություն, որևէ պահանջատիրական կեցվածք չունենք: Այնպես չէ, որ մինչ այդ հույժ արմատական պահանջատիրական-համարձակ դրսևորումներ ենք ունեցել և դրա համար հայտնվել ենք այս վիճակում: Անձնապես առավել մտահոգ եմ հակառակ իրականությամբ, այն է՝ դիմադրողականության անկմամբ: Շատ ավելի հոգեբանական, բարոյական խնդիր գոյություն ունի այս իմաստով. այստեղ ունենք երկիր՝ սահմանափակ միջոցներով, սոցիալ-տնտեսական ծանր պայմաններով, սահմանափակ բնական հարստություններով: Իրապես սահմանափակ միջոցներ ունենք, սակայն ժողովուրդը, ի հակառակ այդ փաստի իր՝ այս հողին կառչելու համար հպարտության պահեր պիտի՛ ապրի: Մենք Լոս Անջելեսի մեջ, ցավոք սրտի, հանդիպողն ենք կամ ընդունողն ենք Հայաստանում տեղի ունեցող բոլոր երևույթների, և շատ պարզ է, որ արտագաղթի վերջին փուլն այլևս պայմանավորված չէ միայն սոցիալ-տնտեսական պայմաններով: Արդեն արտագաղթի պատճառ է հայ մարդու հավատքի պակասն իր զավակների ապագայի նկատմամբ: Այսինքն` որ «ես այստեղ մնացել եմ, բայց զավակներիս կյանքն ուզում եմ այլ կերպ դասավորել»։ Անշուշտ, մեզ համար անընդունելի տրամաբանություն է, բայց հասկանում ենք, որ այդ ամենը փոխկապակցված է:
Ժողովուրդները, ազգերը նաև՝ գաղափարների մեջ երազանքի կարիք ունեն, իսկ մենք մեր սկզբունքների, ցանկությունների շարունակական սակարկության ընթացքի մեջ ենք: Եվ մինչև իսկ քաղաքականությունը հավասարեցրել ենք … Դուք մաքսիմալիզմի մասին եք խոսում, ես կասեմ՝ մինիմալիզմի խնդիր ունենք և շարունակաբար իջնում ենք, ճկունությունն էլ հավասարեցնում ենք զիջմանը: Սա անհասկանալի է: Կարծում եմ, որ ժողովուրդն ինչ-որ կերպ պետք է նաև այդ պահը ապրի և քայլ պահի պահանջատիրության հետ: Լավ, ի՞նչ պետք է լինի, եթե արձանագրենք,, որ Թուրքիան հանցագործություն է կատարել, մեղք գործել, ասենք այն, ինչ բոլորս գիտենք. իշխանություն, ընդդիմությունը, ժողովուրդ, սփյուռք:
Եվս մեկ նկատառում. եթե կատարվել է ցեղասպանություն, ուրեմն պետք է լինի հատուցման պահանջ, և որևէ մեկը պիտի՛ հատուցի: Իսկ ո՞վ պետքէ հատուցի, եթե ոչ՝ Թուրքիան:
-Եվ համարում եք, որ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցն ամենալավ առիթն է այդ հարցը պետք
նորովի դիտարկվի:
-Այո՛, այս գաղափարն է, որ պետք է դառնար անկյունաքար՝ 100-ամյակի միջոցառումների համար, և հանդիսանար հիմք՝ համապատասխան դատական հայցերի։ Եվ մատնշածս քաղաքակիրթ ճանապարհն է, այնպես չէ, որ ես պատերազմի կոչ եմ անում:
-Դուք առավել շեշտադրում եք գույքային պահանջները …
-Նաև հողային, ինչո՞ւ ոչ, օրինակ՝ մեր բոլոր եկեղեցիների , եկեղեցապատկան հողերի, որ վերադարձվեն իրենց սեփականատերերին:
– Բայց մեր բոլոր երեք նախագահները այս հարցում միմիանց հետ համամիտ են, բացառությամբ Ռոբերտ Քոչարյանի մեկ ելույթի, որում այդ մեկ գծից դուրս շեշտադրումներ արվեցին:
– Համաձայն եմ, որ ընդամենը փոքր այսպես… նյուանսներ են եղել, և սա գալիս է արդեն հայեցակարգից, ինչպես նաև այն բանից, թե ինչպես կպատկերացնենք Սփյուռքի դերը արտաքին քաղաքական ասպարեզում: Կրկնում եմ՝ սա համընդհանուր և համապարփակ մեկ հասկացողության լուծելիք խնդիր է:
– Բարոյահոգեբանական այս մթնոլորտում և այս հոգեվիճակում, ընկած էներգետիկայի պայմաններում մեր ժողովուրդը Ձեր կարծիքով՝ 100-ամյա տարելիցը կարո՞ղ է առաջ տանել այնպես, որպեսզի հետո չլինեն ձախողումներ ու հիասթափություններ:
– Եթե խոսքը գոյություն ունեցող ծրագրերի մասին է, որևէ բան չեմ կարող ասել: Իսկ ժողովուրդը լավ էլ կանի ամենը:
-Ժողովուրդը կանի՞, թե իշխանությունները:
– Միասին: Իրականության մեջ ինձ հայտնի չէ՝ ժողովուրդն ինչի՞ է պատրաստ է, բայց պիտի պատրաստվի, իսկ ես այդ պատրաստության խնդի՛րը չեմ տեսնում: Որ գտնվի պահանջատիրոջ, բողոքողի իրավիճակում: Այս հարցում լուրջ թերություններ եմ տեսնեմ, բայց ինչ վերաբերում է այդ պետական հանձնաժողովին, ապա այս կառույցների աշխատանքների մասին չեմ կարող ոչինչ ասել:
-Շատ բան հայտնի չէ, որովհետև ասվեց, որ գաղտնի է այդ ամենը պահվում, որպեսզի թուրքերը չիմանան, հակաքայլեր չանեն , և այլն, և այլն:
– Եթե իրենք իրենց հակաքայլերը պիտի անեն, ապա անելու են: Իմ նախորդ խոսքը ճիշտ այն մասին էր, որ մենք շարունակաբար մեզ այս վիճակի մեջ ենք դնում: Չգիտեի, որ «գաղտնի» է պահվում, բայց եթե նման բան կա, պիտի հուսամ, որ իսկապես լավ, համապարփակ ծրագիր կա, որը չպետք է իմանան: Եթե այդ է պատճառը, ուրեմն՝ մի քիչ ավելի հուսադրող է վիճակը:
– Ճի՞շտ եմ Ձեզ հասկանում, որ կուզենայիք, որ այդ ամեն ինչի մասին հրապարակվեր…
-Մի հատ իմանանք՝ ինչ է այդ ամեն ինչը, տեսնենք, հասկանանք…
-Որպեսզի հետո հանկարծ հիասթափության առաջ չկանգնենք: Մանավանդ որ սպասումները շատ մեծ են, այդպե՞ս է Ձեր տեսակետը:
– Մի քիչ թերահավատ եմ, բայց այս պարագայում կարող եմ լիահույս լինել, եթե ասում եք, որ գաղտնի է պահվում ապահովության նկատառումներով: Ուղղակի մեկ «խանդավառություն» ունեմ, որ շատ լուրջ ծրագիր է, որ կասկածներ ունեն, թե պիտի վտանգվի այլ պարագաներում: Այսինքն, խնդիր չկա, կսպասենք, կտեսնենք:
-Այս անգամ առավել քան սպասելու ենք՝ Օբաման կարտասանի «Հայոց ցեղասպանություն» բառակապակցությունն՝ իր ողջ իրավաբանական նշանակությամբ: Ոչ թե հայերենով «Մեծ եղեռն»:
– Ցավալի հարց է, նաև անձնապես ինձ համար, որովհետև եղել եմ այն պայմաններում,որ մենք՝ որպես Հայ դատի հանձնախումբ, զորակցել ենք Օբամայի ընտրությանն այն ժամանակ, երբ իսկապես կարիքն ուներ որևէ զորակցության: Խոսքս իր առաջին ընտրության մասին է …
-Խոստացավ ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը:
-Այո՛, և ես վկա եմ եղել, երբ ինքը այդ խոստումը տվեց: Թեև՝ իր ընտրությունից հետո իր կողմից շարունակաբար «Մեծ
եղեռն» տերմինը օգտագործվեց: Գիտեք՝ մեր ազգային միջավայրում «Մեծ եղեռնը» ընդունված է, բայց միջազգային-քաղաքագիտական-իրավագիտական կոնտեքստում «Մեծ եղեռն» հասկացություն չկա: Դա ուղղակի խուսափում է, իրավաբանական «նոնսենս» : Եվ հիմա, շատերն ասում են, որ քանի որ «Հայոց ցեղասպանություն»-ը յուրահատուկ լարվածություն է առաջացնում թուրքերի մոտ, եկեք առաջարկե՛նք, օգտագործել «մարդկության դեմ ոճիր»-ը, որը, ի դեպ, ընդունվում է նաև ՄԱԿ-ի կողմից: Բայց մասնագետները այս հարցը տակավին պետք է ուսումնասիրեն:
-Եվ առաջարկներ անե՞ն ամերիկյան կառավարությանը, լոբբինգ:
– Չէ, սրանք հայկական մթնոլորտի մեջ եղած նոր վերլուծություններ են Օբամայի վարած քաղաքականության մասով: Եվ երբ ինքը իր խոստումից հետ կանգնեց, իրեն մոտ կանգնած շրջապատից մի այսպիսի միտք արծարծեցին՝ հիշեցնելով, որ ԱՄՆ նախագահի առաջին այցելություններից մեկը Անկարան էր, որտեղ ունեցած ելույթում հայտարարեց, որ Թուրքիան պետք է հաշվի նստի իր անցյալի հետ: Եվ արդեն իր վերադարձից հետո իրեն մոտ կանգնած մարդիկ մեզ հուշեցին, որ Օբաման ունի նախագիծ, ըստ որի ՝ Թուրքիան մի քանի տարվա ընթացքում պետք է ինքնուրույնաբար կարգավորի իր հարցերը՝ ներքին և արտաքին: Այլ խոսքով, եթե մինչև 2015 թվականը Թուրքիան նման քայլեր չի անում, ուրեմն նոր միայն Ամերիկան, Օբաման մտածում են, թե ինչ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն այս ուղղությամբ: Եվ երբ իր վերջին ելույթում Էրդողանը, իբր, ներողություն խնդրեց, ներողամտություն հայցեց, մարդիկ ասացին, որ «ահա, սա այդ հանգրվաններից մեկն է», որ թուրքերն արդեն սկսել են նախապատրաստվել այդ օրվան : Այն է՝ կամ պետք է իրենք ճանաչեն, կամ կիսաճանաչման նման մի բան պետք է անեն:
– Դուք մոտ ապագայում այդ հեռանկարին հավատո՞ւմ եք:
– Ես այն մարդկանց թվին եմ պատկանում, ովքեր հավատում են, որ Թուրքիան , հենց իր շահերից ելնելով, այդ հարցին ինչ-որ մի լուծում պիտի տա: Ես չգիտեմ դա կլինի 2015-ին, ե՞րբ, բայց, անշուշտ, ինչ-որ մի լուծում պիտի տա։ Հիմա դա կլինի ամբողջակա՞ն մեղքի ընդունում, թե՞ մեկ այլ տարբերակ, դժվարանում եմ ասել: Բայց արդեն ինձ համար նկատելի է, որ Թուրքիան իր հասարակության ներսում առկա բարոյահոգեբանական խնդիրները և ինչու ոչ՝ Եվրոպական միություն մտնելու համար, ինչ-որ մեկ քայլ պետք է անի:Անկարելի է, որ չանի:
-Հայտնի է, որ Ֆրանսուա Օլանդն արդեն տվել է 100-ամյակի տարելիցին ներկա լինելու համաձայնություն: Ի՞նչ եք կարծում, ԱՄՆ առաջին, երկրորդ դեմքերի մակարդակով ներկայություն կարո՞ղ է լինել: Եվ նաև Նախագահ Սերժ Սարգսյանն էր հրավիրել Թուրքիայի ապագա նախագահին այդ օրերին ներկա գտնվել Հայաստանում:
-Լուրջ կասկած ունեմ, որ ԱՄՆ–ից նման մակարդակով այցելություններ կլինեն: Չնայած որ, ամեն ինչ կարելի է: Եվ այդ ուղղությամբ էլ, ասեմ, որ շարունակական բանակցություններ ներկայումս ընթանում են:
Իսկ ինչ վերաբերում է Թուրքիայի ապագա նախագահին արված հրավերին, չգիտեմ, վստահ չեմ՝ իրականության մեջ այդ հրավերը ճի՞շտ առաջարկ է, թե ոչ: Եթե դա անցյալում տեղի ունեցած դեպքերի մեկ տարբերակն է, ուրեմն դա լավ բան չէ:
-Նկատի ունեք հայ –թուրքական արձանագրություննե՞րը, ֆուտբոլային դիվանագիտությո՞ւնը:
-Այո՛: Իսկ եթե առավել մտածված, վերլուծված, ծրագրված նոր բան է, ապա մանրամասներին չեմ տիրապետում, չեմ կարող ասել:
tert.am
