– Ինչպէ՞ս կ՚ընկալէք եւ կը գնահատէք մեր գաղութի ներքաղաքական իրադարձութիւնները:
– Գիտէք, հիմա ամբողջ հայութիւնը Հայաստանէն սկսեալ մինչեւ տարբեր շրջաններ մտահոգ են սիրիահայութեանճակատագրով, Սիրիայի կացութեամբ եւ ընդհանուր պահանջք կայ, ցանկութիւն կայ, տրամադրութիւն կայ օգտակարլինելու թեւ ու թիկունք կանգնելու եւ յաճախ յստակ չի, թէ պահանջը ո՞ր ուղղութեամբ է եւ ինչպէ՞ս կարելի է այդզօրակցութիւնը ունենալ: Իմ գալու նպատակն է հիմնականում մօտից ականատեսի աչքով տեսնելդժուարութիւնները, լսել համայնքի ներկայացուցիչներին, կողմնորոշուել եւ տեսնել ինչպէս կարելի է հայկականկարողականութիւնը ուղղորդել, որպէսզի այս տագնապից, այս դժուարութիւնից սիրիահայութիւնը կարողանայնուազագոյն վնասով դուրս գալ, կարողանայ աւելի անվտանգ եւ աւելի կազմակերպուած դուրս գալ: Այն ինչ որ տեղի է ունենում Սիրիայում, գուցէ քաղաքական կտրուածքի մէջ պէտք է նայենք, զանազան վերլուծութիւններ կարելի է անել,որը կարծում եմ մեր խօսակցութեան թեմայից դուրս է մնում: Բայց կարծում եմ կարեւորը մենք այնպէս պէտք էկազմակերպենք մեր գործը, որ ցանկացած սիրիահայ իրեն համայնքի մաս կարողանայ զգալ, համայնքի կողմիցպաշտպանուած եւ համայնքի կողմից հոգատարութեան ենթակայ զգալ: Նոյնը կ՛ասեմ սիրիահայութեան, որը իրենամբողջ հայութեան մաս պէտք է կարողանայ զգալ եւ ամբողջ հայութեան կողմից հոգատարութեան ենթակայ: Մենք սաէ որ պէտք է անենք, մենք` սիրիահայերս այս երկրին մէջ ընկալուել ենք, ընդունուել ենք հարազատօրէն դըժուարպայմանների մէջ, մենք վայելել ենք այս երկրի բարիքները եւ այսօր դըժուարութիւնները եւս պէտք է կիսենքսիրիացիների հետ: Պէտք է կարողանանք դիմանալ, գաղութը պէտք է կարողանայ մնալ, գաղութը պէտք է գոյատեւի,գաղութը պէտք է չկորցնի իր կենսունակութիւնը եւ սա կարծեմ թէ հիմնական հարց է:
– Ի՞նչ պիտի ըսէք հայրենի իշխանութիւններու կեցուածքի մասին, այսինքն հայրենի իշխանութիւնները եւսներգրաւուա՞ծ են այս հարցով, մտահոգութիւններ ունի՞ն, նախապատրաստութիւններ կը տեսնե՞նսուրիահայութեան օգնութեան փութալու համար:
-Թերեւս լիազօրուած չեմ հայրենի պետականութեան կողմից պատասխան տալու, բայց իբրեւ պատասխանատու անձ,որ նաեւ ունեցել եմ յարաբերութիւններ հայրենի իշխանութիւնների հետ անկեղծ լինելու համար եւ արդար լինելուհամար կ՛ասեմ, որ համընդհանուր նաեւ իրանց մօտ մտահոգութիւն կայ եւ ցանկութիւն կայ օգտակար լինելու, այսառումով կարծում եմ մենք խընդիր չունենք, սակայն մենք պէտք է կարողանանք գիտակցել, որ Հայաստանի իշխանութիւն-սիրիահայութիւն յարաբերութեան մէջ, նախ գոյութիւն ունի Հայաստանի Հանրապետութիւն-ՍիրիայիՀանրապետութիւն յարաբերութիւններ, որը չի կարող անտեսուիլ, չի կարող չհասկանալ հաւանական ստեղծուածկաշկանդումները, սահմանափակումները մենք չի գիտակցենք, բայց տրամադրութիւն կայ օգտակար լինելու:Էդիկայի որոշումներ կան, որ պէտք է յարգուեն, բայց ցանկութեան առումով կարծում եմ, որ այդ ցանկութիւնը կայ: Այլխօսքով, որ պետականութիւնը պէտք է կարողանայ նաեւ ստեղծել դրութիւններ, կարելիութիւններ, որսիրիահայութիւնը առաջին հերթին հոգեբանօրէն իրեն նաեւ Հայաստանի Իշխանութեան կողմից պաշտպանուածզգայ, պէտք է դա լինի առնուազն հոգեբանական մակարդակով, որը կարծում եմ ինչ որ չափով գոյութիւն ունի: Իսկդիւրութիւնների առումով, անշուշտ կ՛ուզէի Հայաստանի Հանրապետութիւնը լինի այնպիսի պետականութիւն, որ իրքաղաքացիներին կարողանար տէր լինել եւ իր քաղաքացիների կողքին նաեւ աշխարհի մէջ տարասփռուած համայնհայութեան կարողանար տէր կանգնել: Այդտեղ կարծում եմ որ խնդիրներ կան, կարծում եմ, որ դժուարութիւններ կան,բայց կարեւորը այս հանգամանքում, այս պահին, այս ժամանակահատուածի համար իմ կարծիքով դրականտրամադրութիւններն են, որոնք գոյութիւն ունեն օգտակար լինելու, մնացածը արդէն շատ աւելի հիմնական եւխորքային իմաստ ունեն, որ այլապէս կարելի է խօսել:
– Սուրիահայութեան օգնութեան փութալու առումով, համահայկական կազմակերպութիւններու կամՀայաստանի պետութեան կողմէ որոշակի ծրագիրներ կա՞ն:
– Հիմա հարցը այն է, որ սիրիահայութիւնը նախ ինքը պէտք է կարողա-նայ ներքին կազմակերպուածութիւնցուցաբերել, ներքին փոխօգնութեան կազմակերպուածութիւն պէտք է ստեղծի, մէկը մէկին ձեռք մեկնելու, մէկը մէկինզօրակցելու, մէկը մէկին թիկունք կանգնելու, նախ այս համայնքային փոխօգնութեան գործը պիտի կարողանայկազմակերպել, դրանից յետոյ բնականաբար կարեւորութիւն է ստանում համայն հայութեան զօրակցութիւնը եւօժանդակութիւնը սիրիահայութեան եւ սիրիահայութեան այդ տեսակ ճիգին, որ մէկը մէկին կարողանայ թիկունքկանգնիլ ամենակարիքաւորին, ամենախոցելիին հասնիլ: Այսինքն` նախաձեռնութիւնը պէտք է սկսի`սիրիահայութիւնը, որուն պիտի յաջորդեն արտաքին` համահայկական կազմակերպութիւններու եւ Հայաստանիպետութեան նախաձեռնութիւնները: Մենք այդ առումով ունենք արդէն մեր նախաձեռնութիւնը, արդէն մեր լումանունենք այս գործին մէջ, ինչ որ յատկացում արդէն կատարել ենք այդ իմաստով, որը ուղղակի պէտք է դառնայ սկիզբհամընդհանուր ուժերի մէկտեղում, իսկ այլապէս հայութեան կարողականութիւնը կազմակերպելու եւ ուղորդելուառումով մենք արդէն ունենք ծրագիր եւ մենք առիթը պէտք է օգտագործենք կոչ անելով բոլոր գաղութներին, բոլորշրջաններին, որոնք անցած տասնամեակներում յաճախ վայելել են սիրիահայութեան օժանդակութիւնը եւզօրակցութիւնը իր զանազան կարիքների եւ դժուարութիւնների փարատման հարցում, որպէսզի այսօր իրենք որփոխադարձ դերով ներկայանան, հրապարակ դուրս գան, որպէսզի կարողանանք այս դժուարութիւնը միասնաբար յաղթահարել: Սիրիահայութիւնը այս հարցում պէտք է առանձին չմնայ, մենակ չմնայ, սիրիահայութիւնը արդէն այդգաղութներու մէջ մեծ դերակատարութիւն ունի, բանալի հանգամանքների առումով: Հայաստանի պետականութեանառումով բնականաբար Հայաստանի պետականութեան հնարաւորութիւնները շատ աւելի մեծ են, բայց նորից եմասում, թէ որոշ միջ-պետական յարաբերութիւնների առումով կան սահմանափակումներ, որ մենք պէտք է գիտակցենք,կան բացեր, որ մենք պէտք է լրացնենք, մասնաւորաբար խօսքը վերաբերւում է Դաշնակցութեանը, որ համահայկական կառոյց է եւ ունի րէալ, իրական հնարաւորութիւն այդ կարողականութիւնը կազմակերպելու եւ ուղորդելուսիրիահայութեան հետ, միասնաբար այդ դժուարութիւնները յաղթահարելու հարցում:
– Ի՞նչ պիտի ըսէք սուրիահայութեան արտագաղթի մասին: Մեզի համար այդքան ալ տեսանելի չէ արտագաղթը,այդ մասին վերջերս կը խօսուի, բայց մենք ուղղակիօրէն չենք զգար ատիկա, դուք շօշափա՞ծ էք այդ վտանգը կամիբրեւ պատասխանատու նկատա՞ծ էք զայն, նոյնիսկ Սփիւռքի նախարարութիւնը հանդէս եկաւ, որ այդքան ալմտահոգիչ չեն արտագաղթի տուեալները, բայց յաճախ դուրսէն կը շեփորուի արտագաղթի վտանգի առնչութեամբ:
– Կ՛ուզեմ մի բան շեշտել, մեզ համար կարեւոր է հալէպահայ գաղութի պահպանումը, կազմակերպուածպահպանումը, կենսունակ պահպանումը, որովհետեւ հալէպահայութիւնը ունեցել է համահայկականդերակատարութիւն, բայց հարցն այն է, որ հալէպահայութիւնը Սիրիայի համար կարեւոր դեր ունի անելիք`Հայաստան-Սիրիա փոխյարաբերութիւնների հարցով, ունի կարեւոր անելիք արաբական աշխարհի եւ Միջին Արեւելքի մէջ` Հայաստանի, հայ ժողովուրդի, Հայ Դատի հարցերի առնչութեամբ, այսինքն այս գաղութի պահպանումըմեզ համար գլխաւոր հարց է, եւ ճիշդ հենց էդ այդ առումով մենք արտագաղթը ոչ քաջալերողն ենք, ոչ էլ օժանդակողը:Գիտեմ` որ այսօր իսկապէս այստեղ արտագաղթի մտահոգիչ երեւոյթներ չկան, բայց սիրիահայութեան շուրջ այսօր տեղի ունեցած խօսակցութիւնները, յաճախ ենթադրեալ խօսակցութիւնները կարող են ստեղծել մթնոլորտ, որ մենքակամայ խրախուսենք արտագաղթի երեւոյթը եւ կարող է պատահիլ, որ խուճապի երեւոյթ ստեղծուի, որ մենք պէտք էակամայ կանխենք, թոյլ չտանք: Այսինքն լաւ օրերը ապրել ենք Սիրիայում, վատ օրերը կիսենք սիրիացիների հետ, ճիշդ չիհակառակ մօտեցում, մենք պէտք է մեր ներդրումը բերենք երկրի վերականգնման գործին մէջ: Սիրիահայութեան կազմակերպուած կենսունակ գոյութիւնը կարեւոր է Սիրիայի համար, կարեւոր է սիրիահայութեան համար,սփիւռքահայութեան եւ Հայաստանի համար:
– Արդեօք ներկայ իրադարձութիւնները առիթ չե՞ն ընծայեր, որ քիչ մը աւելի քաղաքականանայ սուրիահայ մերկեանքը, կենսագործելովայն վարկածը` որ «Ամէն չարիքի մէջ բարիք պէտք է փնտռել»:
– Կարծում եմ, որ սիրիահայութիւնը ունի մեծ «փոթենցեալ», ներուժ կարողականութիւն, որը յաճախհամապատասխան հնարաւորութիւն եւ ասպարէզ չի ունեցել ցուցադրելու, բայց ես վստահ եմ, որ Սիրիայում, գալիք Սիրիայում այդ կարողականութիւնը կարող է ամբողջական դրսեւորում ունենալ, եւ էստեղ խօսքը վերաբերում էերկրին օգտակար լինելու, Հայ Դատի պայքարին օգտակար լինելու առումով, որովհետեւ այդ կարողականութիւնը հալէպահայութիւնը կամ սիրիահայութիւնը ունեցել են շատ-շատ տեղերում` մեզ համար ապահովելով որակ եւանշուշտ կարող է իսկապէս Սիրիայի մէջ դա իսկապէս լինի մեծ կարողականութիւն: Վաղուայ Սիրիայի մէջ ես վստահեմ հայութիւնը նաեւ կը կարողանայ իրեն դրսեւորի մէկ նոր յատկանիշով, քաղաքական կազմակերպուածութեանիմաստով: Եւ այդ իմաստով պէտք է կարեւորել սիրիահայութեան կազմակերպուած ուժեղ գոյութիւնը այս երկրում, այսերկրի համար եւ մեզ բոլորիս համար:
– Ներկայ տուեալներով մեր գաղութի տնտեսական կացութիւնը այդքան ալ փայլուն չէ: Խրախուսիչ չէ մանաւանդմեր դպրոցներու տնտեսական իրավիճակը: Իսկ մեր դպրոցները մեր ապագան են, ապագայի երաշխաւորներնեն: Այսօր տնտեսապէս վտանգուած ենք: Հ.Օ.Մ.-ը այս իմաստով նախաձեռնութիւն կատարեց, երանի այդնախաձեռնութիւնը ընդարձակուի եւ այլ կազմակերպութիւններ նաեւ միանան սուրիահայութեան նպաստողճիգերուն:
-Այն ինչ որ խօսում էի սիրիահայութեան փոխօգնութեան հարցում եւ ընդհանրապէս այս դժուարութիւնըյաղթահարելու առումով, հայկական կարողականութիւնից օգտուելու առումով, առաջին հերթին մեր ազգային դպրոցներն են, ապա մեր ազգային կառոյցներն ու միութիւններն են, որոնք այդ դժուարութիւնների եւ դժուար օրերիբերումով չպէտք է կաղան, չպէտք է կաթուածահար լինեն, չպէտք է դանդաղի, չպէտք է վնասուի իրենց գործունէութիւնը:Երկրորդ հերթին` խօսքը վերաբերում է առանձին կարիքաւոր ընտանիքների, անձերի, որոնք եւս պէտք է տեսնենթիկունք, պէտք է տեսնեն օժանդակութիւն, պէտք է տեսնեն տիրութիւն անողի շունչը այս գաղութի մէջ եւ այստեղ պէտք էմեր ամբողջ հայկական կարողականութիւնը կարողանանք համակարգել: Ինքը սիրիահայութիւնը մեծ ներուժ ունի եւայդ ներուժը բաւական լուրջ եւ ծանրակշիռ է, նախ պէտք է փորձել կազմակերպել դա, բայց նաեւ այս գործին մէջ պէտք էմասնակից դառնայ ամբողջ հայութիւնը:
– Առիթէն օգտուելով պիտի խնդրենք անդրադառնալ նաեւ Հայաստանի քաղաքական կեանքին, Հայաստանի ընտրութիւններուն, Հ.Յ.Դ.-ի ընդհանուր կացութեան: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք 6 Մայիսի խորհրդարանական ընտրութիւններու ընդհանուր արդիւնքը` ընդհանրապէս միւս քաղաքական կազմակերպութիւններուն եւմասնաւորաբար Հ.Յ.Դ.-ի համար:
– Հայաստանի քաղաքական դաշտը չպէտք է գնահատել այդ ընտրութիւնների արդիւնքներով եւ ոչ մէկ ուժի կարելի էգնահատել ձեռքբերուած արդիւնքներով, եթէ այդ սխալն անենք կը նշանակէ որ իշխանական ուժերը, որոնք այսօրուայկացութեան պատճառն են, հիմնական դերակատարն են, այս ընտրութիւններին, հաւաքել են մօտաւորապէս 80%, դա կը նշանակի, որ այսօրուայ իշխանութիւնները վայելում են ժողովրդի 80%-ի համակրանքը, այն ինչ որ իրականութեան հետ չի համապատասխանում այս տուեալը եթէ նոյնիսկ մէկը բարձրաձայն յայտարարի, Հայաստանի նոյնիսկ եփածհաւերը կը սկսին ծիծաղել եւ եթէ այդպէս է, ուրեմն միւս տուեալներն էլ ճիշդ չեն, միւս տուեալներն էլ հիմք չեն՝ դատողութիւն կատարելու կուսակացութիւնների իրական ժողովրդականութեան իմաստով, բայց ինչ որ առումով այդթուերը արժէք են, այն իմաստով, որ եթէ կուսակցութիւնները չեն կարողացել ընտրութիւնների արդիւնքում իրենցիրական ժողովրդականութեան չափը արձանագրել տալ, ուրեմն նշանակում է դեռ գործ կայ անելիք այնտեղ, շատ մեծ ժողովրդի հետ աշխատելու, պետական «սիսդէմի» հետ աշխատելու առումով մեծ անելիք կայ. այդ անելիքից է որ մենքչպէտք է փախենք, եւ այդ գործի անհրաժեշտութիւնից ելնելով մենք մեզ չպէտք է խաբենք, մենք յստակ գործ ունենք անելուՀայաստանում եւ այստեղ խօսքը բնականաբար առաջին հերթին մեր կազմակերպութեան է վերաբերում, մենք նաեւպէտք ունենք մեր համակուսակցական կառոյցի ամբողջական գուրգուրանքին, որ կարողանանք Հայաստանի մէջ մերկուսակցական աշխատանքը, ժողովրդի քաղաքական կազմակերպման գործը իսկապէս դնել ամուր հիմքերի վրայ,այդտեղ մենք լուրջ գործ ունենք անելու եւ պէտք է անենք:
– Ինչպէ՞ս կարելի է այլընտրանքը կամ փըրկութիւնը: Ժողովուրդին համար ընկալելի ձեւով ինչպէ՞ս կարելի էհասնիլ փրկութեան, ցանկալի իշխանութեան կամ վարչաձեւին, որ արդարութիւնը իրականանայ, եւ մեր երկիրը զարգանայ, մեր ժողովուրդը բարօր պայմաններու եւ արդար հասարակարգի մէջ ապրի:
– Որքան էլ որ այս ընտրութիւնների մթնոլորտը նուաստացուցիչ էր եւ անբարոյական, որովհետեւ փողն էր հիմնականդերակատարը, բայց ես հաւատացած եմ, որ այդ չափի անբարոյականութիւնը (չափը այնքան մեծ էր), նաեւ ինչ որ տեղսթափեցուցիչ էր, բայց շատերը հասկացան, որ այդ համատարած անբարոյականութիւնը ո՛չ արձանագրութիւնը իր անունով գրանցած ուժի համար յաղթանակ է, ոչ էլ մեր ժողովրդի համար յաղթանակ է: Իսկ ինչ կը վերաբերի փրկութեան մասին, անշուշտ ես այն կազմակերպութեան պատասխանատու եմ, որը ունի համապատասխան ինքնավստահութիւն,որ մեր փրկութիւնը մեր ծրագրերուն մէջ է, փրկութիւնը մեր ցոյց տուած ուղղութեան մէջ է եւ դա մենք կարողանում ենքապացուցել այսօր խօսքով, տրամաբանութեամբ, բայց վաղը վստահ եմ որ կարող ենք ապացուցել նաեւ գործով:Իրականացնելով այդ ծրագիրը, հաւատում եմ որ գիտակից շերտը, որը ընտրութիւն է կատարում ծրագրերի մէջ,ընտրութիւն է կատարում կազմակերպութիւնների եւ քաղաքական մարդկանց կենսագրութիւնները նկատիունենալով, գաղափարախօսութիւնը նկատի ունենալով, նրանց կողմից եւս սա համոզում է: Ուղղակի այլ ելք չկայ, բացի այն` որ մենք կարողանանք մեր ժողովուրդին այնպէս կազմակերպել, որ ինքը եւս իր քուէով այդ ծրագրի համարճանապարհ բացի, քուէին տէր ըլլայ: Ընտրութիւնների ներկայացուած մեր բլադֆորմը ոչ թէ մեր կողմից, շատ-շատերի կողմից, եթէ չասեմ, բոլորի կողմից համարուեց եւ ընդունուեց իբրեւ ամենաճիշդ եւ ամենարէալ քաղաքական բլադֆորմ: Բայց մի բան խանգարեց մեզ, քաղաքական պայքարը չգնաց գաղափարական պայքարի հետ միասին,այսինքն քննութեան նիւթ չդարձան ծրագիրները, բլադֆորմները եւ դա արդէն գիտակցաբար: Գիտակցաբար շատ-շատ ուժեր խուսափեցին այդ պայքարից, որովհետեւ ի սկզբանէ համոզուեցին որ իրենք պարտուած են այդ պայքարում, դրահամար բոլոր տեսակի քաղաքական բանավէճերը, որոնք կարող էին քննութեան առարկայ դարձնել զանազանկուսակցութիւնների ծրագիրներն ու բլադֆորմները, տեղի չունեցան եւ գրեթէ շատ-շատերը միաբերան խուսափեցին այդ քննարկումներից, որովհետեւ ի սկզբանէ ընդունեցին իրենց պարտութիւնը:
– «Գանձասար»ի Ներկայ համարով ի՞նչ կը պատգամէք սուրիահայութեան:
– Սիրիահայութեան համար դժուար օրեր են, դժուար օրերում եթէ մատները չեն միանում, բռունցք չեն դառնում, գլուխ չենհանում որեւէ գործ: Այսօր մենք չպէտք է մտածենք դժուարութիւններից փախելու մասին, մենք պէտք է մտածենքդժուարութիւնները դիմակայելու եւ յաղթահարելու մասին: Պէտք է կողք-կողքի կանգնենք, թիկունք-թիկունքիկանգնենք, իւրաքանչիւր սիրիահայ իրեն սիրիահայութեան մաս զգայ եւ սիրիահայութիւնը իր կարգին իրեն հայժողովուրդին մաս զգայ, որպէսզի կարողանանք միասնաբար այս դժուարութիւնը յաղթահարել: Կ՛անցնեն այս օրերը,բայց սիրիահայ գաղութը պէտք է մնայ, պէտք է մնայ կենսունակ, որպէսզի կարողանայ իսկապէս իր տեղն ու դերըունենալ մեր իրականութեան մէջ:
«Գանձասար» շաբաթաթերթ
Հալէպ
