Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցության Հայաստանի ներկայացուցիչ Արմեն Ռուստամյանը Tert.am-ի հետ զրույցում անդրադարձել է Մաքսային միությանը միանալու որոշմանը, դրա հնարավոր աշխարհաքաղաքական հետևանքներին, պատճառներին, ինչպես նաև խոսել այն մասին, թե ինչ դիրքորոշում կունենա ՀՅԴ-ն Վահան Հովհաննիսյանի՝ Գերմանիայում ՀՀ դեսպան նշանակվելու դեպքում:
– Պարոն Ռուստամյան, ԱԺ–ում ներկայացված քաղաքական ուժերը մի տեսակ խուսափում են հարցին հստակ պատասխան տալ, թե Մաքսային միությանը անդամակցելուն կո՞ղմ են, թե դեմ: Բոլորը նշում են, որ դեմ են ձևին, իսկ բովանդակության մասին ոչինչ չեն կարող հայտնել, որովհետև ո՛չ ԵՄ Ասոցացման, ո՛չ ՄՄ-ին անդամակցելու փաստաթղթերը հրապարակված չեն, և դրանք պետք է համադրել, տեսնել՝ ի՞նչ ենք շահում, ինչ՝ կորցնում: Ոմանք էլ նշում են, թե այս հարցը պետք է որոշվի հանրաքվեով: Եթե Դուք՝ որպես ՀՀ քաղաքացի, մտնեիք խցիկ կքվեարկեի՞ք ՄՄ-ին անդամակցության օգտին:
– Ես անձամբ «Ռեգնում»-ին 13.06.2013 թվագրությամբ տվել եմ հարցազրույց, որտեղ շատ հստակ ասել եմ, որ էս երկու ձևաչափերն իրար հետ համատեղելի չեն: Բայց մեզ համոզում էին, որ դրանք համատեղելի են, և հնարավոր է «և՛… և՛» տարբերակով հասնել երկու տեղում էլ լինելու վիճակին: Շատ հստակ է մեր մոտեցումը, որ անհնար է համատեղել անհամատեղելին և էդպես էլ եղավ: Հիմա խնդիրն այն է, որ մեր հարաբերությունները, ընդհանրապես բազմավեկտոր կամ երկկողմանի, պետք է շատ հստակ կառուցվեն մեր ազգային շահի գիտակցման վրա:
Մենք այսօր ունենք անվտանգության մի համակարգ, որը լավ թե վատ, մինչև հիմա ծառայել է մեր անվտանգությանը: Մենք չունենք անվտանգության նոր համակարգի ո՛չ նախագիծ, ո՛չ էլ մոտ ապագայում դա ունենալու հնարավորությունը երևում է: Մոտեցումը մենք վաղուց կրկնել ենք. եթե չունես այլընտրանք, պիտի ամրապնդես այն, ինչ ունես: Հիմա գնացել են էդ ճանապարհով: Այսինքն՝ այստեղ Մաքսային միության անվան տակ թաքնված է շատ ավելի լուրջ խնդիր: Թաքնված է այն խնդիրը, որ, ի վերջո, մենք պետք է բոլորս խոստովանենք, և դա փաստ է, որ մեր ռազմական և էներգետիկ խնդիրներով ամբողջությամբ կախված ենք Ռուսաստանից: Այլ բան է հարցը, թե ինչու դա իմանալով մերն ռեսուրսը չենք մեծացրել, որպեսզի երբ ժամանակը գալիս է «կամ… կամ»-ի առաջ կանգնելու, մենք այդպես ծայրահեղ անհրաժեշտության գիտակցումով չգնանք, պարտադրված գործընթացի մեջ մտնենք, այլ կարողանանք մեր անհրաժեշտ խնդիրները լուծել այն գիտակցությունն ունենալով, որ վաղը ունենալու ենք ինքնուրույն, բավարար ռեսուրս ձեռք բերելու հնարավորություն: Այդ ռեսուրսը մինչև հիմա ձեռք չի բերված, մենք փաստի առաջ ենք կանգնած: Իհարկե, մենք միշտ էլ կողմ ենք եղել հավասարակշռված արտաքին քաղաքականությանը: Բայց այդ ուղղությունը վաղուց ձախողված է … Կարծում եմ՝ պետք է մտածել, թե ինչպես անել, որ ունենանք ավելի բալանսավորված արտաքին քաղաքականություն: Այդ նախաձեռնողականությունը, որ անվանվեց ժամանակին, որ մեր արտաքին քաղաքականությունը կոմպլեմենտար չէ, այլ նախաձեռնողական է, այդ նախաձեռնությունները անընդհատ մեզ բերում կանգնեցնում են ճակատագրական, օրհասական վճիռների առաջ և ձախողման են տանում: Հիմա այդպիսի նախաձեռնողականություն եղավ հայ-թուրքական արձանագրությունների ժամանակ, տեսանք՝ ուր հասանք, հիմա այդ նախաձեռնությունները բերել են նրան, որ մենք, այսպես ասած, նվաստացած պայմաններում գնում ենք բանակցելու մեր խնդիրների վերաբերյալ:
Եվ ստիպված, պարտադրանքով ընդունում ենք խաղի կանոններ: Բայց այսօր, այս պայմաններում ես չեմ տեսնում, որ հնարավորություն կար. ուրիշ ելք չկար, որովհետև այստեղ լինել-չլինելու հարց էր: Չգիտես ինչու, իշխանությունը խուսափում է հարցն այդ որակով ու ծավալով ներկայացնելուց: Բայց եթե խնդիրը այն է, որ կախված ենք մի ճյուղից և մյուսը ձեռք չբերելով, այն կտրում ենք, պարզ է չէ՞, որ բերանքսիվայր հայտնվում ենք հատակին:
– Որևիցե երկիր, գերտերություն տալի՞ս է Հայաստանի համար ամբողջական անվտանգության երաշխիք, այդ թվում՝ Ռուսաստանը:
– Ամբողջությամբ ոչ մի երկիր չի տալիս, բայց պիտի ընտրես այն, ինչ այսօր ունես: Նորից եմ կրկնում՝ եթե չունես այլընտրանք, կապված կենսական անհրաժեշտության հարցերի հետ, ուրեմն պետք է ամրապնդես էն, ինչ ունես: Սա պարզ տրամաբանություն է, և որևէ մեկի կողմից չի կարող վիճարկվել: Հիմա մեզ ոչ ոք անվտանգության ավելի լավ համակարգ չի առաջարկել, որ մենք հրաժարվենք: Եվ ուրեմն՝ կրկնում եմ, այս պայմաններում ո՞րն է միակ ելքը:
– Օգտագործում եք այն բառերը և գնահատականները , որ օգտագործեց ՀՀ առաջին նախագահը, որ եթե դա կարելի էր անել նախապես, արժանապատվորեն, առանց նվաստանալու, ու ինչպես ինքն ասաց՝«ծեծվելու»: Փաստորեն, այս հարցում համամիտ եք ՀՀ առաջին նախագահի հետ:
– Շատ անգամ կարելի է ճշմարտությունը կրկնել, որովհետև ճշմարտությունը մեկն է, և այստեղ ես ինչ-որ նոր բան չեմ հնարել, ոչ էլ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Մենք մեր երկիրը գիտենք, վիճակը գիտենք և նրա նկատմամբ ծառացած մարտահրավերներն էլ այս ընթացքում շատ լուրջ փոփոխություններ չեն կրել: Հիմա, բնականաբար, եթե ի սկզբանե ճիշտ քաղաքականություն վարվեր, մենք շատ ավելի պատրաստված կլինեինք: Եվ ամենագլխավոր խնդիրը արտաքին քաղաքականության մեջ պետք է լինի այն, որ երկիրը ներկայացնող ցանկացած մեկը պարտավոր է նույն բաներն ասել, նույն բաներն ասել Մոսկվայում, Բրյուսելում ու Վաշինգտոնում: Մենք դա պարտավոր ենք անել, մենք չենք կարող տարբեր բաներ ասել տարբեր կենտրոններում: Փորձել են ինչ-որ տարբեր բաներ ասել, որը հանգեցրել է այս անորոշությանը, որովհետև եթե ի սկզբանե այս նվազագույն քայլերով պայմանավորված կատարում ես քայլեր, բացատրելի է ցանկացած կողմի համար ու դրա վրա չես կառուցում քաղաքականությունը, հայտնվում ես շատ ծանր երկընտրանքի առաջ: Բայց երբ որ հարաբերական դադար է առաջանում, իսկ դրանք միշտ էլ առաջանում են, պետք է մտածես քո սեփական ռեսուրսը ավելացնելու միջոցով քո կենսական անհրաժեշտություններն ինքնուրույն բավարարելու հնարավորություններ ձեռք բերելու ուղղությամբ: Իսկ այդ հարաբերական դադարը մենք ունեցել ենք ու լավ չենք օգտագործել: Եվ որևէ իշխանություն երաշխավորված չէ նրանից, որ ցանկացած պահի կարող է առաջանալ «կամ … կամ»: Եվ ավելի անկեղծ լինելու համար միշտ պետք է քո առաջարկներն էլ կատարես, գնահատումներն էլ: Հայաստանը դեռ երկար ժամանակ մնալու է էդ կախվածության մեջ:
– Իսկ այն գործելաոճը, դիվանագիտական պրակտիկան, որի մասին խոսեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը՝ մանրամասնելով, որ երբ օրինակ՝ ԱՊՀ համագործակցության շրջանակներում ինչ-որ կարևոր համաձայնագրի նախագիծ է եղել, ինքը այդ մասին տեղեկացրել է ԱՄՆ դեսպանին՝ ըստ իր մեկնաբանության դրանով ոչինչ չկորցնելով և ձեռք բերելով երկու գործընկերների վստահությունը: Նա նշում էր, որ Սերժ Սարգսյանը, առաջին բանը, որ պետք է աներ, պետք է Ասոցացման համաձայնագիրը ցույց տար Վլադիմիր Պուտինին:
– Չեմ կարծում լավ պրակտիկա է մեկի տված փաստաթուղթը մյուսին տալը: Ամենևին դրա կարիքը չկա անելու, երբ որ դու արձանագրում ես քո նվազագույն անհրաժեշտությունից բխած քաղաքական քայլերը: Բոլորը դա հասկանում են, պետք չէ՝ ինչ-որ մեկի փաստաթուղթը վերցնել, մյուսին ցույց տալ: Այդ աշխատաոճն ինձ համար ընդունելի չէ: Դա նույնպես իր մեջ նվաստացնող էլեմենտներ է պարունակում ինչ-որ տեղ խոսում է ինքնիշխանության գիտակցության պակասի մասին: Հակառակը, մենք ասում եք՝ էս է մեր երկիրը, վիճակը սա է, և ես պարտավորված եմ վարել այսպիսի քաղաքականություն, որովհետև հակառակ դեպքում ես կկորցնեմ այն, ինչ ունեմ, որ ես գիտակցված ինքնասպանության չեմ գնալու: Ոչ ոք քեզանից չի նեղանում, երբ դու ասում ես, որ ինքնասպանության չես գնալու: Ու այդ դիրքորոշումը ամեն տեղ էլ կարող ես հիմնավորել։ Դրա համար ասացի՝ քո ցանկացած քայլը պետք է նույն ձևով ներկայացվի և ասվի Մոսկվայում, Բրյուսելում,Վաշինգտոնում, ոչ թե Բրյուսելից վերցնեմ Մոսկվային ցույց տամ կամ հակառակը:
-Ինչո՞ւ չասվեց՝ անհեռատեսությո՞ւն էր, թե, ինչպես Լևոն Տեր-Պետրոսյանը բնորոշեց, քաղաքական արկածախնդրություն: Պատճառն ի՞նչ էր:
– Սխալ հաշվարկները: Այդ նախաձեռնողականության անվան տակ քայլեր կատարվեցին, որոնք հաշվի չէին առել քո եղած ռեսուրսը, մեր կախվածությունը այլ պետություններից և համակարգերից: Արդյունքում՝ մենք փաստի առաջ կանգնեցինք այն ժամանակ, երբ իրենք են քեզ հիշեցնում, որ դու որքանով ես իրենցից կախված։ Եվ երբ որ պարզ է դառնում, որ բավական է, որ տվյալ բաղադրիչով, պայմանական ասած, ծորակը փակեն և դու միանգամից հայտնվում ես շնչահեղձ վիճակում:
– Ըստ Դաշնակցության կանոնակարգի՝ Վահան Հովհաննիսյանը պետք է սառեցնի կամ կախակայի իր անդամությունը, և արդյոք գաղափարախոսական կաշկանդումներ չկա՞ն կուսակցության ծրագրում, որոնք հնարավոր է՝ պարոն Հովհաննիսյանին ազատ չթողնեն իր դեսպանական աշխատանքում:
-Նախ, Վահան Հովհաննիսյանն ինքը այդ հարցին կարծում եմ՝ շատ ամբողջական պատասխանել է իր հարցազրույցում, ես մի բան կարող եմ շատ հստակ ասել, որ սա որևէ ձևով Դաշնակցությանը չի կաշկանդելու իր որդեգրած ծրագրերն իրականացնելու իմաստով, որովհետև այս ծրագրերն ու նպատակները բացարձակապես կախված չեն եղել նրա հետ, թե Դաշնակցությունը որ դաշտում է գործում: Եթե մենք հետ նայենք Դաշնակցության պահվածքին և որդեգրած ծրագրերին, դրանք մենք պահպանել ենք՝ անկախ նրանից որ՝ իշխանության դաշտո՞ւմ ենք եղել,թե՞ ընդդիմադիր: Բնականաբար, մեզ որևէ ձևով չի կաշկանդելու այդ հանգամանքով, որ Վահան Հովհաննիսյանը նշանակվեց կամ կնշանակվի դեսպան, օրինակ՝ նույն յոթ կետերի ուղղությամբ մեր ծրագրերն իրականացնելու ուղղությամբ: Բացի այդ, նույն Վահան Հովհաննիսյանը շատ հստակ իր պատկերացումներն ունի և կայացած քաղաքական գործիչ է, և ինքն էլ իր մոտեցումներից չի հրաժարվելու: Ավելի շատ սա խոսում է նրա մասին, որ մեր արտաքին քաղաքականության մեջ ինչ-որ փոփոխություններ կարող են տեղի ունենալ: Հակառակ պարագայում, անհամատեղելիության պարագայում, ո՛չ մենք դա կհանդուրժենք, ո՛չ էլ Վահան Հովհաննիսյանը:
-Դուք տեղեկացված եք՞ հնարավոր փոփոխությունների մասին արտաքին քաղաքականության մեջ:
– Ենթադրում եմ: Արդեն պարզ չի՞, որ փոփոխություններ տեղի ունեցել են, մի հարց առաջ մենք (ԱԺ-ում-Tert.am) Մաքսային Միության հարցն էինք քննարկում, արդեն լուրջ փոփոխության մասին է խոսքը, որը սկիզբ է դնելու շատ լուրջ փոփոխությունների:
– Իսկ տեխնիկական այդ հարցերի՞ հետ կապված:
– Իսկապես տեխնիկական հարց է, երբ ամբողջական հարցն իր հանգուցալուծմանը կհասնի, լուծումը կունենանք, մեր կանոնագիրքը մեզ դա թույլ է տալիս:
– Ներկուլիսային խոսակցություններ կան, որ շատ ծանր է լինելու և պետք է ԵՄ Ասոցացված համաձայնագրի ինչ-որ մոդիֆիկացված տարբերակ, այնուամենայնիվ ստորագրվի, այլապես մեր երկիրը շատ ծանր պայմաններում կհայտնվի: Եվրոպայից ասում են, որ դա հնարավոր չէ, բայց Ձեր կարծիքով՝ այդ անհրաժեշտությունը կա՞:
– Ես կարծում եմ, որ ասոցացման մակարդակը ենթադրում է համալիր բովանդակային խնդիրների լուծում: Եվ չեմ պատկերացնում, որ էդ մակարդակը մնա նույնը, բայց դրանից հանվի տնտեսական բաղադրիչը, որովհետև դրանք իրար հետ են: Քաղաքականի մասին, որ խոսում են դա կարող է այլ բան կոչվել: Դա կարող է լինել այլ բնույթի համագործակցություն, որը կարող է իսկապես շարունակվել: Ես իսկապես չեմ էլ պատկերացնում, որ Եվրոպան միանգամից կարող է ասել, որ «մենք այլևս Հայաստանի հետ գործ չունենք»: Էդպես չի լինի: Ընդհանրապես, ինչին մինչ օրս ականատես եմ եղել, որ Եվրոպան ինքն էլ ավելի շատ հաշվի է նստում կատարված փաստերի հետ: Եվ դրա վրա կառուցում է իր համապատասխան քաղաքականությունը, այսինքն՝ անում է այն, ինչ որ հնարավոր է անել: Հիմա մենք պետք է նախ դա դնենք մեր քաղաքականության հիմքում՝ անել այն, ինչ հնարավոր է, որպեսզի չհայտնվենք այսպիսի հանկարծակի ընտրություններից առաջ, բայց կարծում եմ՝ Եվրոպան կարող է գտնել այնպիսի մի ձևաչափ, որը համատեղելի դարձնի, չհակասի այս գործընթացին: Սա արդեն եվրոպացիների գնահատելու հարցն է, մենք այստեղ կարծում եմ՝ շատ մեծ դերակատարություն այլևս չունենք:
– Ձեր կարծիքով՝ իրենք շո՞կ ապրեցին, Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասաց նաև, որ մշտապես Շտեֆան Ֆյուլեին նախազգուշացրել է, որ ՀՀ–ն չի նախաստորագրելու, սակայն իրեն չեն լսել: Դուք էլ կարծեմ հանդիպել եք Ֆյուլեի հետ, Ձեզնից հարցրե՞լ են ՝ ՀՀ իշխանությունները կնախաստորագրե՞ն, թե ոչ:
– Ես իրենց արձագանքից չեմ տեսնում, որ շոկ են ապրել: Իհարկե, ասում են, որ անհամատեղելի է Մաքսային միությունը իրենց տնտեսական համագործակցության հետ, որը մենք էլ էինք ասում, բայց շատ լավ նաև գիտեն, մեզնից էլ լավ, թե որքանով է Հայաստանը կախված ՌԴ-ից այդ երկու հիմնական բաղադրիչների առումով, որի մասին ասացի: Դեռ մնացածները չեմ ասում:
Նույն տնտեսական գործակիցը, հայերի առկայությունը Ռուսաստանում և այլն, և այլն: Սրանք դեռ ես չեմ գումարում, բայց էդ երկուսը բավարար են, որ հարցը ներկայացվի և ընկալվի որպես ծայրահեղ անհրաժեշտության հետ կապված որոշում, որը ակնկալելի էր: Կարծում եմ՝ եվրոպացիների համար էլ դա գաղտնիք չէր կարող լինել, թե ինչ բաղադրիչներով և ինչ չափով է Հայաստանը կախված Ռուսաստանից:
tert.am
