Դավիթ Լոքյան. Ժո­ղո­վուր­դին հա­մար ա­մէն­ակա­րե­ւոր ար­ժէ­քըՙ պե­տու­թիւն ու­նե­նա­լու, պե­տու­թիւ­նը պա­հե­լու ար­ժէքն է


ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ Դավիթ Լոքյանի ելույթը Աթենքում

Հ.Յ.Դ. Բիւ­րո­յի ա­նու­նով շնոր­հա­ւո­րում եմ ձեր բո­լո­րին մեր կու­սակ­ցու­թեան 120-ա­մեա­կին ա­ռի­թով։ Ու­րա­խա­լի է տես­նել որ այս մի­ջո­ցառ­ման ա­ռի­թով մեր շուրջ հա­ւա­քուե­ցաւ գա­ղու­թի քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րին« պե­տա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին կարեւոր մէկ մասը

Սի­րե­լի հայ­րե­նա­կից­ներ,

Հ.Յ.Դ. Բիւ­րո­յի ա­նու­նով շնոր­հա­ւո­րում եմ ձեր բո­լո­րին մեր կու­սակ­ցու­թեան 120-ա­մեա­կին ա­ռի­թով։ Ու­րա­խա­լի է տես­նել որ այս մի­ջո­ցառ­ման ա­ռի­թով մեր շուրջ հա­ւա­քուե­ցաւ գա­ղու­թի քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րին, պե­տա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին կարեւոր մէկ մասը եւ լա­ւա­գոյն մաղ­թանք­ներ ստա­ցանք Կիպ­րո­սի եւ Յու­նաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան ա­մէ­նա­խո­շո­րա­գոյն ներկա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի կող­մից։
Սա կար­ծում եմ լուրջ յա­ջո­ղու­թիւն է մեր գա­ղու­թի եւ մեր կու­սակ­ցու­թեան հա­մար« ո­րի հա­մար ես իմ շնոր­հա­կա­լու­թիւնն եմ յայտ­նում ձեր բո­լո­րին։

Սի­րե­լի բա­րե­կամ­ներ,

Ես պատ­րաստ խօսք ու­նէի «գրա­ւոր» բայց ո­րո­շե­ցի ձեր հետ հա­ղոր­դակ­ցիլ ա­ւե­լի կեն­դա­նի կեր­պով, խօ­սե­լով ի­րա­կան ե­ղե­լու­թիւն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում, որ ներ­կա­յաց­նեմ ձե­զի թէ այ­սօր ի՛նչ կայ Հա­յաս­տա­նում, ինչ է կա­տար­ւում այ­սօր երկ­րում, եւ ինչ­պի­սի ուղ­ղու­թիւն­նե­րով է որ այ­սօր իր քա­ղա­քա­կան պայ­քա­րը կը շա­րու­նա­կէ մեր կու­սակ­ցու­թիւ­նը։

Կը փոր­ձեմ շատ կարճ անդ­րա­դառ­նալ Դաշ­նակ­ցու­թեան հա­րիւ­րք­սա­նա­մեայ պատ­մու­թեան« գի­տակ­ցե­լով թէ ներ­կա­նե­րը, մեր քա­ղա­քա­կան մր­ցա­կից­նե­րը, տե­ղեակ են այդ ա­մէ­նից, թէ մեր կու­սակ­ցու­թիւ­նը անց­նող հա­րիւ­րք­սա­նա­մեա­կին ինչ է տուել մեր ժո­ղո­վուր­դին, ինչ­պի­սի դժուա­րին ու­ղի է ան­ցել, ինչ­պի­սի վե­րելք­ներ է ու­նե­ցել, ի հար­կէ նաեւ վայ­րէջք­ներ է ու­նե­ցել, դժուա­րու­թիւն­ներ է ու­նե­ցել, փայ­լուն յաղ­թա­նակ­ներ, ո­րի ար­դիւն­քում մեր ժո­ղո­վուր­դը ստա­ցել է պե­տա­կա­նու­թիւն, որն այ­սօր շա­րու­նակ­ւում է։

Ի՞նչ է այ­սօ­րուայ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թիւ­նում, ինչ­պի­սի՞ լուրջ հար­ցեր ու­նի մեր ժո­ղո­վուր­դը« ո­րու մաս կը կազ­մէք նաեւ դուք, քա­նի որ օր­կա­նա­կան կա­պով այդ փրոպ­լեմ­նե­րը փո­խանց­ւում են նաեւ մեր գա­ղութ­նե­րին, եւ ա­ռանձ­նաձ­նել երկ­րի փրոպ­լեմ­նե­րը գա­ղութ­նե­րի հա­յու­թիւ­նից եւ կար­ծում եմ որ դա ան­թոյ­լատ­րե­լի է եւ վնաս մեր երկ­րին։

Իմ զե­կոյ­ցում ես կ՜ա­ռանձ­նաց­նեմ չորս հիմ­նա­կան խն­դիր­ներ, ո­րոնք կ՜ու­զե­նա­յի քն­նար­կել ձեր հետ։

Հայ թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ, Դաշ­նակ­ցու­թիւն-պե­տու­թիւն փո­խա­դարձ յա­րա­բե­րու­թիւն, Ղա­րա­բա­ղեան խն­դիր, լուծ­ման ճա­նա­պարհ­նե­րը, ՀՅԴի տե­սա­կէ­տը այս հար­ցի մա­սին եւ վա­րուող քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն ներ­քա­ղա­քա­կան հար­ցեր երկ­րէն ներս եւ վեր­ջի­նը ըն­կե­րա­յին ներ­քին հար­ցեր։

Այս հար­ցե­րու մա­սին ես կ՜ու­զեմ ներ­կա­յաց­նել մեր կու­սակ­ցու­թեան այ­սօ­րուայ ը­նե­լիք­նե­րը կամ ը­րած­նե­րը եւ ա­պա­գա­յի մեր հիմ­նա­կան քայ­լե­րը։

Գի­տէք բո­լորդ թէ շուրջ մէ­կու­կէս տա­րի ա­ռաջ ՀՀ իշ­խա­նու­թիւ­նը փոր­ձեց հայ թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի հաս­տատ­ման գոր­ծըն­թաց սկ­սել։ Բնա­կան է, որ Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­նա­լով իր պատ­մա­կան մի­սիան (ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը) հայ ժո­ղո­վուր­դի ընդ­հա­նուր քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նէու­թեան մէջ, այս հար­ցին մէջ խիստ քա­ղա­քա­կան, խիստ գործ­նա­կան ձե­ւա­կեր­պում­ներ տուեց, որ չէր կա­րող Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թեան եւ ժո­ղովր­դին վնա­սել։ Որ մենք դէմ չենք, ե­թէ Թուր­քիան կը փոր­ձի Հա­յաս­տա­նի հետ քա­ղա­քա­կան-դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տել ո­րե­ւէ նա­խա­պայ­ման չու­նե­նա­լով։ Իսկ այն պայ­ման­նե­րը, որ մենք ու­նենք որ­պէս ժո­ղո­վուրդ, որ­պէս պե­տու­թիւն, այդ պայ­ման­նե­րը պէտք է մնան եւ գոր­ծեն։ Սկ­զ­բուն­քա­յին քա­ղա­քա­կան ու­ժը, որ պե­տու­թիւ­նում է գոր­ծում եւ գոր­ծում է ե­րե­սուն գաղ­թօ­ճախ­նե­րում, չէր կր­նար տար­բեր ձեւ տես­նել 21-րդ դա­րուն, երբ աշ­խար­հը հա­մաշ­խար­հայ­նա­ցում կ՜ապ­րի եւ հա­մարկ­ման գոր­ծըն­թա­ցի մէջ է: Բայց կու­սակ­ցու­թիւ­նը շատ յս­տակ սկ­զ­բուն­քա­յին հար­ցե­րը ա­ռանձ­նաց­րեց, պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան խն­դիր­նե­րից։ Մենք շա­րու­նա­կե­լու ենք ու­նե­նալ ո­րո­շա­կի պա­հան­ջա­տի­րա­կան հար­ցում­ներ, պն­դում­ներ, Թուր­քիոյ նկատ­մամբ եւ Թուր­քիան ո­րե­ւէ

խն­դիր չի կր­նար դնել դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լու գոր­ծըն­թա­ցին վրայ։ Եւ դուք բո­լորդ տե­սաք որ մենք այդ գոր­ծըն­թա­ցին մէջ ան­կախ ինչ­պի­սի քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­ներ ի­րա­կա­նա­ցան, ար­դիւն­քում մենք որ­պէս քա­ղա­քա­կան ուժ կա­րո­ղա­ցանք յաղ­թո­ղի կեր­պա­րով ներ­կա­յա­նալ Հա­յաս­տա­նի ժո­ղո­վուր­դին, քա­նի որ ա­ռա­ջին օ­րէն յս­տա­կա­ցու­ցինք այդ բո­լոր վտանգ­նե­րը որ կա­պուած են գոր­ծըն­թա­ցին հետ, շա­րու­նա­կու­թիւ­նում ըն­դու­նուե­ցին եւ Հա­յաս­տա­նի Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հին եւ այլ գե­րա­տես­չու­թիւն­նե­րի կող­մից։

Այս գոր­ծըն­թա­ցին մէջ մեր ա­մէ­նէն մեծ յաղ­թա­նա­կը այն էր, որ մենք վերջ­նա­կա­նա­պէս կա­րո­ղա­ցանք Հա­յաս­տա­նի ժո­ղո­վուր­դին մէջ արթ­նաց­նել այդ փրոպ­լե­մի նկատ­մամբ դի­մագ­րա­ւե­լու խն­դի­րը։

Գի­տէ՛ք, շատ դժուար էին ա­ռա­ջին օ­րե­րը, երբ մենք տես­նում էինք թէ ինչ­պի­սի ան­տար­բե­րու­թիւն է գոր­ծում Հա­յաս­տա­նում, երբ Թուր­քիա­յի նա­խա­գա­հը ժա­մա­նում էր Հա­յաս­տան։ Շատ դժուար էր մար­դոց բա­ցատ­րել թէ մենք ինչ­պի­սի դժուա­րին խն­դ­րի ա­ռաջ ենք կանգ­նած, երբ այդ գոր­ծըն­թա­ցը ինչ­պէս վատ կր­նայ ազ­դել մեր վար­կի վրայ, հա­մաշ­խար­հա­յին ա­ռու­մով, որ­պէս ազգ« որ­պէս պե­տու­թիւն։ Բայց շա­րու­նա­կա­կան փրո­ցես­նե­րու (գործընթացներու) ար­դիւն­քում, դուք շատ լաւ էք յի­շում այն յայտ­նի մի­թինկ­նե­րը, ցոյ­ցե­րը, որ Դաշ­նակ­ցու­թեան ղե­կա­վա­րու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցան Հա­յաս­տա­նի մէջ եւ ի­րենց լուրջ կնի­քը թո­ղե­ցին պե­տա­կան՝ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րի հե­տա­գայ ո­րո­շում­նե­րին վրայ։ Եւ ի ու­րա­խու­թիւն մեր բո­լո­րին, վեր­ջերս ար­դէն Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հի գլ­խա­ւոր խոր­հըր­դա­կա­նը Ա­Ժ-ում «Հայ­րե­նա­տի­րու­թեան օ­ր»ը անց­կաց­նե­լու ո­րո­շումն էր պատ­րաս­տում, որ­պէս­զի Ազ­գա­յին Ժո­ղո­վը այդ ըն­դու­նի, օ­րէն­քի կար­գով։

Սա մե­ծա­գոյն յա­ջո­ղու­թիւնն է, ո­րով­հե­տեւ երբ դուք բո­լորդ, Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը իր հա­մա­կիր­նե­րով, այս բո­լոր հար­ցե­րը իր հիմ­նա­կան գա­ղա­փա­րա­խօ­սա­կան հենքն էր հա­մա­րել, եւ պայ­քա­րում էր ա­նոնց հա­մար, այ­սօր աս­տի­ճա­նա­բար փո­խուեց վի­ճա­կը եւ պե­տու­թիւ­նը ի­րեն հա­մար հիմ­նախն­դիր դար­ձու­ցած է այս հար­ցե­րը: Եւ Ար­ձա­նագ­րու­թեան հետ կա­պուած Սահ­մա­նադ­րա­կան Դա­տա­րա­նի ար­գելք­նե­րը, բա­ւա­րա­րում են որ­պէս­զի մեր պե­տու­թեան ցան­կա­ցած իշ­խա­նու­թիւն չի փոր­ձի մեր հիմ­նա­կան հար­ցե­րը դարձ­նել հայ-թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի կար­գա­ւոր­ման նիւթ:

Այս խն­դի­րը ես կար­ծում եմ, որ ա­ւար­տուած է եւ բա­ւա­կան եր­կար ժա­մա­նակ այ­լեւս չի մտ­նի քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գում, քա­նի որ Ղա­րա­բա­ղեան խն­դի­րը բա­ցար­ձա­կա­պէս չի լուծ­ւում այն սցե­նա­րով, ինչ մտա­ծում էին Թուր­քիան եւ Ատր­պէյ­ճա­նը:

Բո­լո­րիդ յայտ­նի է, որ ա­մէն օր հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թիւ­նը, խո­շոր տէ­րու­թիւն­նե­րը, ՄԱ­Կը իր յանձ­նա­ժո­ղով­ներով ե­ւ այլ կա­ռոյց­ներ, փոր­ձում են ա­րա­գաց­նել գոր­ծըն­թա­ցը, փոր­ձում են այս ո­րո­շա­կի սկը­զ­բունք­նե­րը ճշ­դել, պե­տու­թիւն­ներ, ո­րոնք ի­րենք ի­րենց «կայս­րու­թեան» տի­պա­րով ներ­կա­յաց­նում են, չու­նե­նան այն փրոպ­լեմ­նե­րը, որ ազ­գեր ինք­նո­րոշ­ման խն­դիր­ներ դնեն ի­րենց առ­ջեւ, եւ փոր­ձում են Ղա­րա­բա­ղեան խն­դի­րը տա­նել ա­րագ լուծ­ման: Բայց պէտք է ձեզ ա­սեմ, որ մեր կու­սակ­ցու­թիւ­նը, Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան Բիւ­րոն, այս հար­ցում, ուղ­ղա­կիօ­րէն խոր­հր­դակ­ցու­թիւն­ներ ու­նի Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հին հետ եւ մենք ու­նենք այն հիմ­նա­կան կար­միր գի­ծե­րը, ո­րից չենք թոյ­լատ­րե­լու որ­պէս­զի երկ­րի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը դուրս գան: Այդ խոր­հր­դակ­ցու­թիւն­նե­րի ար­դիւն­քումՙ մենք մէկ խն­դիր ար­դէն կար­գա­ւո­րել ենք. որ ոչ մի փաս­տա­թուղթ չի կա­րող ստո­րագ­րուել, Հա­յաս­տա­նի, Ղա­րա­բա­ղի ու Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ, ե­թէ այդ փաս­տա­թուղ­թի ա­ռա­ջին կէ­տը չար­ձա­նագ­րէ որ Ղա­րա­բա­ղը դառ­նում է ա­ռան­ձին «տէ եու­րէ», -քա­նի որ «տէ ֆաք­թօ» ար­դէն կայ- սու­պյեկտ (են­թա­կայ) հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեան մէջ: Սա ըն­դու­նե­լի է նաեւ երկ­րի իշ­խա­նու­թիւննե­րի հա­մար, երկ­րի նա­խա­գա­հին հա­մար, եւ մենք այս պա­րա­գա­յում շա­րու­նա­կում ենք հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը մի­ջազ­գա­յին բե­մե­րուն վրայ, տար­բեր-տար­բեր խն­դիր­նե­րով որ ծա­գում են մեր ար­տա­քին դի­ւա­նա­գի­տու­թեան հա­մար:

Ես կ՜ու­զեմ նաեւ ձե­զի ը­սել, թէ ինչ­քա­նով կա­րե­ւոր է ձեր դե­րը, այս գոր­ծըն­թա­ցի բնա­կա­նոն ըն­թաց­քին հա­մար: Կր­նամ օ­րի­նակ­նե­րով ը­սել այս.-

Եր­կու-ե­րեք ա­միս­ներ ա­ռաջ, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւ­նը ու­նէր լր­ջա­գոյն փրոպ­լեմ Եւ­րո­պա­յում, ինչ­պէս նաեւ ՄԱ­Կում, երբ նո­րից Ատր­պէյ­ճա­նը փոր­ձում էր ո­րո­շա­կի բա­նա­ձե­ւեր մտ­ց­նել Ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի կար­գա­ւոր­ման հետ: Այս­տեղ մեր գործ­նա­կան աշ­խա­տան­քի անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը կար, քա­նի որ պե­տա­կան դի­ւա­նա­գի­տու­թիւ­նը չի կա­րող ա­մէն ուղ­ղու­թիւն­նե­րով այս խն­դիր­նե­րը փա­կել, ի­րենք դեռ եւս նոր են, դեռ եւս­ չու­նեն մարդ­կա­յին այդ աղ­բիւր­ներն ու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը, ո­ր կը կա­րո­ղա­նայ հս­կայ աշ­խար­հա­մա­սե­րում այս յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի մէջ մըտ­նել, ա­րա­գըն­թաց գոր­ծե­լա­ձե­ւով. եւ այս­տեղ մենք լր­ջա­գոյն եր­կու կա­րե­ւոր հարց լու­ծե­ցինք, երկ­րին հա­մար, Ղա­րա­բա­ղին հա­մար, մեզ բո­լո­րին հա­մար: Վս­տա­հա­բար շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լու ակն­կա­լի­քը չու­նենք, քա­նի որ այդ, մեր հիմ­նա­կան խն­դիրն է, ո­րի հա­մար պայ­քա­րում ենք:

Լր­ջա­գոյն մա­կար­դա­կի յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ ենք պահ­պա­նում Ղա­րա­բա­ղի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի հետ եւ հա­մա­րում ենք, որ լա­ւա­գոյն գոր­ծըն­կե­րը ինքն է, Ղա­րա­բա­ղեան խն­դ­րի կար­գա­ւոր­ման գոր­ծում: Տար­բեր ու­ժեր, տար­բեր գոր­ծըն­թաց­նե­րով կա­րող են թու­լաց­նել, կա­րող են յետ կանգ­նեց­նել հար­ցը այն սկը­զ­բունք­նե­րից, ո­րի հա­մար մենք պայ­քա­րում ենք, բայց մենք հա­մո­զում ու­նենք, որ մեր հիմ­նա­կան գոր­ծըն­կե­րը պէտք է լի­նի Ղա­րա­բա­ղեան կող­մը, ո­րը մեզ տա­նե­լու է յաղ­թա­նա­կի:

Տես­նենք նաեւ Հա­յաս­տա­նի եւ Ղա­րա­բա­ղի մէջ առ­կայ սո­ցիալ-տն­տե­սա­կան հար­ցե­րու փրոպ­լեմ­նե­րը: Գի­տէ՛ք, բո­լորս ցան­կա­նում ենք յաղ­թա­նակ­ներ, ցան­կա­նում ենք մեծ եր­կիր, ցան­կա­նում ենք տա­րածք­ներ, ցան­կա­նում ենք ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւն մեր երկ­րում, բայց ա­ռա­ջին փրոպ­լե­մը որ կայ եւ մնում է, Ղա­րա­բա­ղեան չկար­գա­ւո­րուած խն­դիրն է: Ե­թէ մենք փոր­ձենք միա­հա­մուռ ու­ժե­րով, ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ ճշ­դել, թէ ո­րոշ դի­մադ­րու­թիւն­ներ ինչ­պէ՛ս պի­տի յաղ­թենք, Ղա­րա­բա­ղի ներ­քին սո­ցիալ-ըն­կե­րատն­տե­սա­կան վի­ճա­կը չի հզօ­րաց­նում այդ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան վար­ման գոր­ծըն­թա­ցը: Ե­թէ դուք այ­ցե­լէք Ղա­րա­բաղ, ա­պա կը տես­նէք շատ լաւ Ստե­փա­նա­կերտ, եւ շա­րու­նա­կու­թիւ­նում, կը տես­նէք շատ դա­ժան վի­ճա­կի մէջ ապ­րող գիւ­ղա­կան բնա­գա­վայ­րեր, քա­ղաք­ներ, շր­ջան­ներ: Պար­տադ­րել մի ժո­ղովր­դի, ո­րը քսան տա­րի հե­րո­սա­բար դի­մադ­րել եւ ա­զա­տագ­րել է այդ հո­ղե­րը եւ հոն ապ­րում է, շա­րու­նա­կել ապ­րել այդ վի­ճա­կում, չու­նե­նա­լով տար­րա­կան պայ­ման­ներ, ես կար­ծում եմ ե՛ւ պե­տու­թիւն, ե՛ւ մենք բո­լորս յան­ցա­գոր­ծու­թիւն գոր­ծած կÿըլ­լանք: Գի­տէ՛ք շատ լաւ է ցան­կա­նալ, շատ լաւ է ա­սել, շատ լաւ է ու­զել, բայց հոն ապ­րող մար­դը պէտք չէ դա­տա­պար­տուած ըլ­լայ ճա­կա­տագրով, որ ին­քը յա­ւերժ պէտք է ապ­րի այդ պայ­ման­նե­րուն տակ: Մենք բո­լորս, մեր պե­տու­թիւ­նով եւ մեր բո­լո­րի ու­ժե­րով պէտք է այդ հար­ցը լու­ծենք: Ե­թէ ոչ, թե­րեւս տաս տա­րի յե­տոյ նոյ­նիսկ քա­ղա­քա­կան աս­պա­րէզ­նե­րուն կ՜ար­ձա­նագ­րենք «տէ եու­րէ» նաեւ Ղա­րա­բա­ղի ան­կա­խու­թիւ­նը, բայց այդ հս­կայ տա­րած­քին վրայ մենք կա­րող է ու­նե­նանք 50-40.000 ազ­գաբ­նակ­չու­թիւն, ո­րը չի կա­րող ի­րա­կան տէ­րը դառ­նալ այդ հս­կայ տա­րածք­նե­րի: Այս­տե՛ղ, մե՛նք բո­լորս խն­դիր ու­նենք:

Ի հար­կէ, այս հար­ցը ա­ւե­լի շատ պե­տու­թեան հա­մար առ­կայ խն­դիր է, կամ ղե­կա­վա­րու­թեան կամ քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րին հա­մար, քան թէ սփիւռ­քի գաղ­թօ­ճախ­նե­րուն հա­մար, քա­նի որ նոյն փրոպ­լեմ­նե­րը կան նաեւ հոն, եւ այս­տեղ է որ մեր խըն­դիր­նե­րը ուղղ­ւում են դէ­պի պե­տու­թիւն, որ­պէս­զի այդ պե­տու­թիւ­նը կա­րո­ղա­նայ վա­րել այդ­պի­սի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն, որ­պէս­զի բա­րե­կե­ցիկ ապ­րե­լու սո­ցիա­լա­կան արդա­րու­թեան, մար­դու իրա­ւունք­նե­րի պաշտ­պա­նու­թեան խն­դիր­նե­րը լուծ­ւեն մեր երկ­րում:

Մենք չպէտք է յու­սա­տու զգա­ցում­նե­րու մէջ ըլ­լանք, որ Աս­թա­նա­յի մէջ ալ չս­տա­ցուեց Ատր­պէյ­ճա­նի խն­դի­րը, կամ թէ մենք Օ­սէ­թիա­յէն, Աբ­խա­զիա­յէն այլ ենք, եւ խն­դի­րը կը լու­ծուի մեր օգ­տին: Խն­դի­րը կա­րող է լու­ծուել մեր օգ­տին, բայց մենք չու­նե­նանք այդ մարդ­կա­յին ռե­սուր­սը (աղ­բիւ­րը) որ տէ­րը կը դառ­նայ այդ հո­ղին վրայ:

Ը­սեմ, որ ներ­քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րում լր­ջա­գոյն փրոպ­լեմ­ներ կան Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թիւ­նում: Փրոպ­լեմ, որ ծա­գել է նախ­կին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րից, ո­րոնք երկ­րում բո­լոր քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րը փոր­ձում են տես­նել սեւուսպի­տակ հա­յեաց­քով, փոր­ձում են տա­րան­ջա­տել ժո­ղո­վուր­դի եր­կու մեծ խումբ, ո­րոնք աս­տի­ճա­նա­բար թշ­նա­մա­նում են ի­րա­րու հան­դէպ, թշնա­մու­թիւ­նը խո­րա­նում է, եւ ուշ թէ շուտ այն պէտք է ու­նե­նայ իր պոռթ­կու­մը:

Ի՞նչ հիմ­նա­կան ֆունկ­ցիա է կրում Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը երկ­րի ներ­սում:

Բո­լո­րիդ ծա­նօթ է, որ Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը շուրջ 20 տա­րի երկ­րում լի­նե­լով, ան­ցել է ե՛ւ ընդ­դի­մու­թեան մէջ ըլ­լա­լով դա­ժան ճա­նա­պարհ ե՛ւ քոա­լի­ցիա­յի (հա­մա­խո­հա­կան) կա­ռա­վա­րու­թեան մէջ ըլ­լա­լով նո­րից դա­ժան ճա­նա­պարհ, եւ այ­սօր նո­րից, ընդ­դի­մու­թիւն է:

Բայց բո­լոր պա­րա­գա­նե­րում, Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը, սկ­սած 1900ա­կան թուա­կան­նե­րին, -բո­լորդ լաւ յի­շում էք ընկ. Մա­րու­խեա­նին-, երբ նոյ­նիսկ Բիւ­րո­յի ներ­կա­յա­ցու­ցի­չին ար­տաք­սում էին Հա­յաս­տա­նից, Մա­րու­խեա­նը չթոյ­լատ­րեց երկ­րի ներ­սում տա­նել այն­պի­սի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն, ո­րը կը բե­րէր այն պայ­ման­նե­րում նո­րան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան թու­լա­ցում: Պե­տա­կա­նու­թեան ոչն­չա­ցու­մը չթոյ­լատ­րեց:

Նոյն փրոպ­լե­մը մենք ու­նենք այ­սօր: Մեր ընդ­դի­մա­խօս­նե­րը ա­սում են. «Ե­թէ մենք ընդ­դի­մու­թիւն ենք, ին­չո՞ւ չենք ը­նում այն­պի­սի քայ­լեր, ո­րոնք շատ ա­րագ կը տա­նեն իշ­խա­նա­փո­խու­թեան»:

Դա այն էՙ ին­չին այ­սօր սպա­սում է Թուր­քիան եւ Ատր­պէյ­ճա­նը, որ­պէս­զի Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կա­նու­թիւ­նը թու­լաց­նե­լու քայ­լեր ի­րա­կա­նա­ցուին:Այ­սինքն քայլ, ո­րը Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը շատ կարճ ճա­նա­պար­հով հասցը­նում է դէ­պի ՀԱԿ, Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեան, իշ­խա­նա­փո­խու­թիւն է ի­րա­կա­նաց­ւում, ո­րի ար­դիւն­քում մենք գի­տենք թէ ինչ­պի­սի՛ գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեամբ քա­ղա­քա­կան ու­ժի հետ գործ ու­նենք, ո­րի հա­մար -բա­ցար­ձա­կա­պէս ի­րեն հա­մար- լու­ծուած է Ղա­րա­բա­ղեան խն­դի­րը, հայ-թր­քա­կան խն­դի­րը, հայ-թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, ե­ւայլն, ե­ւայլն: Այս­տեղ է որ Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան կա­ռոյ­ցը Հա­յաս­տա­նում ու­նի դժուա­րու­թիւն, պար­տու­թիւն: Ինչ­պէ՞ս շար­ժուել երկ­րում, որ­պէս­զի լր­ջա­գոյն ցն­ցումներ չու­նե­նանք մեր երկ­րէն ներս: Ցան­կա­ցած ցն­ցում կա­րող է տա­նել -ա­ռանց այդ էլ- թոյլ, դեռ եւս չհաս­տա­տուած, ֆի­նան­սա­կան ռե­սուրս­ներ չու­նե­ցող, պե­տա­կա­նու­թեան կո­րուս­տի:

Սա մեզ չթոյ­լատ­րուեց 1991-1992 թուա­կան­նե­րին, մեր կու­սակ­ցու­թեան ղե­կա­վա­րու­թեան կող­մից, ո­րը կար­ծում եմ ճիշդ էր:

Եւ չի թոյ­լատր­ւում նաեւ այ­սօր, քա­նի որ գի­տէ՛ք, իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը կանց­նին, բայց պատ­մու­թեան հա­մար, ժո­ղո­վուր­դին հա­մար ա­մէն­ակա­րե­ւոր ար­ժէ­քըՙ պե­տու­թիւն ու­նե­նա­լու, պե­տու­թիւ­նը պա­հե­լու ար­ժէքն է: Այ­սօր ոչ մէ­կը չի փոր­ձում նա­յել հե­ռունՙ թէ Անգ­լիոյ մէջ ինչ­պէ՞ս է ձե­ւա­ւո­րուել պե­տա­կա­նու­թիւ­նը, ինչ­պէ՞ս են թա­գու­հի­նե­րը մարդ­կանց գլ­խա­տել, բայց այ­սօր ու­նեն պե­տու­թիւն: Մենք չենք նա­յել ա­պա­գա­յում: Փոր­ձեց ա­նել Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը 1918 թուա­կա­նին եւ շատ ժա­մա­նա­կա­կից, դե­մոկ­րա­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ դրեց պե­տու­թեան ներ­սում, եւ նո­րից մենք դժուա­րու­թիւն ու­նե­ցանք 1920 թուա­կա­նին, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ի­րա­կա­նու­թեան մէջ կորցը­րինք այն: Այ­սօր ու­նենք պե­տու­թիւն եւ Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը կար­ծում եմ, եւ դուք հա­մո­զուած էք դրա­նում, ի­րա­ւուն­քը չու­նի այդ պե­տա­կա­նու­թիւ­նը թու­լաց­նե­լու քայ­լե­րու դի­մե­լու, այն պա­րա­գա­յում, երբ ա­մէն օր կա­րող է Ղա­րա­բա­ղեան խն­դի­րը իր լու­ծու­մը ստա­նայ: Ա­մէն օր կա­րող է այդ հար­ցը դրուել հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեան կող­մից քն­նարկ­ման շե­մին:

Ի՞նչ ենք մենք ա­նում, որ­պէս­զի կա­րո­ղա­նանք երկ­րի ներ­սում փո­խել այն փրոպ­լե­մա­յին հար­ցե­րը ո­րոնք կան:

Տն­տե­սու­թեան շատ թոյլ զար­գա­ցու­մը, յատ­կա­պէս հա­մաշ­խար­հա­յին զար­գա­ցում­նե­րից յե­տոյ, մո­նո­փոլ­ներ, գնաճՙ սրանք ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ են ո­րոնք մեր երկ­րում կան եւ շատ մեծ թափ են առ­նում:

Ձեզ պէտք է տե­ղեակ պա­հեմ, որ մենք որ­դեգ­րել ենք այն գա­ղա­փա­րը, վեր­ջին հա­շի­ւով ու­նե­նալ մի եր­կիր, ու­նե­նալ մի ժո­ղո­վուրդ ո­րուն քա­ղա­քակր­թու­թիւ­նը, յա­րա­բե­րուե­լու բնա­կա­նոն ձե­ւե­րը, պէտք է դառ­նան ազ­գա­յին մշա­կոյթ եւ ար­ժէք:

Մենք պայ­քար պէտք է մղենք Հա­յաս­տա­նի մէջ ապ­րող հայ ժո­ղո­վուր­դի մէջ քա­ղա­քա­կան նոր մշա­կոյթ կազ­մե­լու մա­սին, այն­պի­սի մշա­կոյթ, որ գիտ­նայ թէ քա­ղա­քա­կան պայ­քա­րըՙ սեւ ու սպի­տա­կի մի­ջեւ չի, այլ ժո­ղո­վուր­դի ընդ­հա­նուր, մտա­ւոր, նիւ­թա­կան աղ­բիւր­նե­րի, ըն­կե­րա­յին հար­ցե­րուն ընդ­հան­րաց­ման ար­դիւն­քում, պե­տու­թիւն ստեղ­ծե­լու պայ­քա­րը պէտք է լի­նի: Տե­սէք ե­թէ մի 20-ա­մեակ կամ 50 տա­րի ա­ռաջ, խօ­սուէր, որ Եւ­րո­միու­թիւ­նում, Յու­նաս­տա­նումՙ Ռամ­կա­վար Ա­զա­տա­կան Կու­սակ­ցու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը նս­տած կը լի­նի ԿԿի ներ­կա­յա­ցու­ցի­չին հետ եւ ՀՅԴ 120-ա­մեակ կը տօ­նուի, ես կար­ծում եմ շա­տե­րը չէին հա­ւա­տար, եւ հի­մա էլ որ Հա­յաս­տա­նում պատ­մեմ, կարծ­րա­տիպ ձե­ւով մար­դոց մէջ մնա­ցած է որ մենք նոյ­նիսկ աղ­ջիկ-տղայ ի­րա­րու չենք տար, թշ­նա­մի ենք, ե­ւայլն:

Բայց այ­սօր ի­րա­կա­նու­թիւնը այն է, քա­նի որ աշ­խար­հը գնում է ա­ռաջ, աշ­խար­հը գնում է դէ­պի զար­գա­ցում, հա­մաշ­խար­հայ­նաց­ւում է, հա­մարկը­ւում է. եւ մի­թէ՞ հնա­րա­ւոր չէ որ նոյն ազ­գի տար­բեր քա­ղա­քա­կան ու­ժեր, տար­բեր հա­յեացք­ներ ու­նե­ցող ան­հատ­ներ ի-­րա­րու հետ շփուեն:

Հնա­րա­ւո՛ր է: Դա պէտք է մէ­կը նա­խա­ձեռ­նի՛:

Բայց մեր հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը, նաեւ մեր շար­քա­յին­նե­րը շատ ան­գամ, չեն ըն­դու­նում որ Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը կա­րող է այդ­պի­սի քա­ղա­քա­կիրթ ձե­ւե­րով տա­նել իր պե­տու­թեան շի­նա­րա­րու­թիւ­նը:

Իսկ հարց կու­տան թէ ին­չո՞ւ մենք այ­սօր յե­ղա­փո­խու­թիւն չենք ի­րա­կանաց­նում, ին­չո՞ւ չենք փո­խում այս իշ­խա­նու­թիւ­նը, ե­ւայլն, ե­ւայլն:

Դա չի կա­րե­լի: Ան­կա­րե­լի է մի երկ­րի հա­մար, որ ու­նի Ղա­րա­բա­ղեան խն­դիր, ո­րի լու­ծու­մը հա­սու­նա­ցուած է եւ իւ­րա­քան­չիւր օր կա­րող է լուծ­ման մեկ­նար­կը տրուի:

Մենք կարողացանք լուծել երկքաղաքացիութեան խնդիրը, կարողացանք լուծել Սփիւռքի նախարարու-թեան խնդիրը, անկախ դրանից թէ ինչքանով ենք մենք բաւարարուած, բայց ես կարծում եմ թէ արդէն ժամանակն է, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ինքը դառնայ հիմնական տոնորը (նուիրատուն) մեր գաղթօճախների կրթական ծրագրերը իրականացնելու համար:

Սիրելի յունահայեր, սիրելի բարեկամներ,

Թոյլ տուէք ես աւարտեմ այս ելոյթը: Ցանկանամ ձեզ եւ մեզ բոլորիս տասնեակ 120ամեակներ տօնել, աւելի լաւ թոնայնութեամբ (շեշտրադրումով), աւելի լաւ նպատակներով, աւելի ուժեղ պետութիւնով, աւելի բարեկեցիկ երկրով, եւ կարողանանք ու ցանկանանք բոլորս երթալ մեր երկիրը, ապրելու համար:

Տպել Տպել