2014-ի քաղաքական հարցեր (4)

Անցեալ մի քանի սիւնակներում անդրադարձել էի այն հարցին, թէ Թուրքիայի համար 2014-ին ինչ քաղաքական հարցեր գոյութիւն ունեն եւ թուրք իշխանաւորները գլխաւորաբար ինչ օրակարգերով պէտք է զբաղւեն: 2014-ին Թուրքիայի գլխաւոր հարցերն են՝ ներքին իմաստով՝ երկու ընտրութիւններ. մէկը տեղական ընտրութիւններ՝ մարտին, ուր պէտք է ընտրւեն քաղաքապետեր եւ Քաղաքային խորհուրդներ, միւսն էլ օգոստոսին՝ երկրի հանրապետութեան նախագահական ընտրութիւններն են, բացի դա՝ ներքին իմաստով պէտք է զբաղւեն նաեւ Քրդական հարցով եւ քրդերի հետ ինչ-որ խաղաղութիւն սկսած գործընթացը մի կերպ ձեւաւորեն:
Արտաքին իմաստով՝ այս տարի նաեւ Թուրքիայի քաղաքական կարեւոր օրակարգերից է լինելու Եւրոմիութեանը միանալու հարցը եւ այդ ուղղութեամբ շարունակւելու են բանակցութիւնները՝ թուրքերի եւ եւրոպացիների միջեւ:

Թուրքիայի միանալու հարցը Եւրոպային տասնամեակների անցեալ ունի: 1959 թւականին Թուրքիան դիմում ներկայացրեց՝ միանալու Եւրոպայի Տնտեսական համայնքին, որը այն ժամանակ կոչւում էր EEC/European Economic Community, այժմ այն կոչւում է Եւրոմիութիւն (EU/European Union), որը բաղկացած է Եւրոպայի 28 երկրներից, (տեսնել պաշտօնական կայքէջը՝ europa.eu): 1963 թւականին Եւրոպան ընդունեց Թուրքիայի դիմումը՝ որպէս դիտորդ անդամ եւ թեկնածու: Այդ օրւանից սկսւեց անդամակցելու գործընթացը. Եւրոպային անդամակցելու համար Թուրքիան պէտք է թէ՛ ներքին, եւ թէ՛ արտաքին իմաստով իրեն համապատասխանեցնէր Եւրոպայի չափանիշերին, հարկ է, որ Թուրքիան անդամակցէր մի քանի միջազգային կազմակերպութիւնների եւ պայմանագրեր ստորագրէր, օրինակ Տնտեսական համագործակցութեան եւ զարգացման կազմակերպութեան (OECD) անդամ դարձաւ 1961-ին, Եւրոպայի Անվտանգութեան եւ համագործակցութեան կազմակերպութեանը անդամակցեց (OSCE) 1973-ին, մի շարք մաքսային պայմանագրեր կնքեց Եւրոպայի հետ եւ այլն, այսպիսով փուլ առ փուլ պէտք է անդամակցէր Եւրոպային:

140226b01bԵւրոպային անդամակցելու աւելի լուրջ քայլեր սկսեց վերցնել Թուրքիան 2005-ից: Եւրոմիութեան անդամակցելու բանակցութիւնները եւ գործընթացը շարունակւում է, սակայն գնալով թուրքերի համար պարզւում է, թէ չպէտք է շատ էլ յոյս կապել դրա հետ: Թուրքիայի Եւրոպային անդամակցելու ճանապարհին կան արգելքներ եւ առարկութիւններ, որոնցից գլխաւորը կարելի է համարել հետեւեալները.
* Թուրքիան առաւելաբար ասիական երկիր է քան եւրոպական, Թուրքիայի հողի շուրջ 97%-ը գտնւում է Ասիայում: Եթէ Թուրքիան միանայ Եւրոմիութեանը, այսինքն՝ սահմանակից պէտք է դառնայ Սիրիայի, Իրաքի եւ Իրանի հետ, որը չի ցանկանում:

* Թուրքիան իր բնակչութեամբ մեծ երկիր է, 2050-ին Թուրքիան ունենալու է 91 միլիոն բնակչութիւն (ամբողջ Եւրոպան ունենալու է 530 միլիոն բնակչութիւն). Թուրքիան դառնալու է տիրական եւ գերակայ երկիր՝ Եւրոմիութիւնում:

* Թուրքիան իր քաղաքական դրւածքով չունի եւրոպատիպ ժողովրդավարութիւն. չեն յարգւում մարդու իրաւունքները, գոյութիւն չունի խօսքի ազատութիւն, բանտարկւած լրագրողները մեծ թիւ են կազմում այդ երկրում, փոքրամասնութիւնները ճնշւում են, քրդերը հալածւում են:
*Եւրոպայի հանրային կարծիքը մեծամասնաբար դէմ է, որ թուրքերը դառնան Եւրոպայի մաս:
*Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը:

*Նրանով հանդերձ, որ Թուրքիայի տնտեսութիւնը զարգանում է, բայց Թուրքիային ՀՆԱ-ն (EDP-համախառն ներքին արտադրութիւնը) դեռ շատ ցածր է Եւրոպային միջին ՀՆԱ-ից. այս հարցը պատճառ է դառնում, որ օրըստօրէ աւելի շատ թուրքեր գաղթեն Եւրոպա (արդէն Եւրոպայում ապրում են աւելի քան 9 միլիոն թուրք):

*Թուրքիան իր պատմութեամբ, անցեալով, մշակոյթով, դիմագծով Կենտրոնական Ասիայի եւ միջինարեւելեան երկիր է, Եւրոպան ապրել է ռոնեսանսը, Թուրքիան չունի Եւրոպայի հետ մշակութային նմանութիւն, ժառանգութիւն եւ փորձառութիւն, մուսուլման Թուրքիայի աւանդութիւններն ու մշակոյթը հիմնովին տարբեր են քրիստոնեայ Եւրոպայից:

Ինչեւէ, շարունակւում են Թուրքիա-Եւրոմիութիւն միանալու բանակցութիւնները եւ գործընթացը, այս տարի եւս շարունակւելու են եւս, բայց ընթանալու են շատ դանդաղ:

ԳՐԻԳՈՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆ