Վահէին առաջին անգամ հանդիպել եմ 1963 թւականին՝ Բէյրութում:

Ուշ գիշեր էր: Եթէ չեմ սխալւում, հաւաքւած էինք «Բագին»-ի խմբագրատանը: Ներկաներից յիշում եմ՝ Գեղարդին, Յակոբ Կիւլոյեանին, Պօղոս Սնապեանին, Սամուէլ Սարուխանեանին եւ Անդրանիկ Ծառուկեանին: Վերջինս խմբին միացաւ աւելի ուշ ժամի, ընդառաջելով մեր հեռախօսային դիմումին:
Կարճ ժամանակում Վահէն գրաւեց իմ ուշադրութիւնը, իր տարօրինակ,- չասելու համար երբեմն հակասական,- մտածումներով, որոնք գխաւորաբար տարբերւում էին միւսների տեսակէտներից: Այդուհանդերձ՝ իմ տպաւորութիւնն այն էր, որ նա փնտրտուքի մէջ էր, այլ ոչ թէ հակաճառելու կամ վէճ յարուցելու մարմաջով տարւած: Անցան երկար տարիներ: Փոխադրւել էի ԱՄՆ՝ Լոս Անջելէս: Թերթում կարդացի տեղի ունենալիք ինչ-որ դասախօսութեան մասին. նիւթ՝ սփիւռքահայ բանաստեղծներ, դասախօս՝ Վահէ Օշական:

Մասնակցեցի հանդիպմանը: Վահէն բաւական հմուտ կերպով ներկայացրեց մի քանի արեւմտահայ բանաստեղծների. բայց երբ հասաւ իրանահայ բանաստեղծներին ներկայացնելուն, մի քիչ կմկմաց, ապա այն միտքը յայտնեց, թէ իրանահայութիւնը զուրկ է ճանաչում գտած լուրջ բանաստեղծ ունենալուց եւ լաւագոյն դէպքում կարելի է մէկ կամ երկու անուն յիշատակել, որոնց մասին ինքը չէր կարողացել աղբիւրներ գտնել:

Երբ ներկաներին առիթ տրւեց հարցումներ տալու կամ արտայայտւելու, նախ դասախօսին շնորհաւորեցի իր խնամքով պատրաստած ելոյթի համար, ապա, ամենայն քաղաքավարութեամբ, նրա ուշադրութեանը յանձնեցի, որ իրանահայ գրողների մասին իր ունեցած տեղեկութիւնները միանգամայն անբաւարար են, որ իրանահայ աւելի քան երկու տասնեակ բանաստեղծներ ճանաչում են գտել եւ բարձր գնահատւել Հայաստանի Գրողների միութեան, ինչպէսեւ՝ Սփիւռքի մամուլի կողմից:

Դասախօսութեան աւարտին Վահէն մօտեցաւ ինձ եւ ցանկութիւն յայտնեց՝ առանձինս հանդիպելու: Մի քանի օր յետոյ հանդիպեցինք: Աստիճանաբար մեր տեսակցութիւնների թիւը բարձրացաւ եւ այլեւայլ նիւթերի փոխանակութիւնը դարձաւ երկուստեք պահանջ, այն աստիճան, որ երբ Վահէն ճամբորդում էր, զրոյցը շարունակւում էր նամակագրութեամբ կամ հեռախօսային կապով: Այս անքակտելի կապը շարունակւեց երկար տարիներ՝ մինչեւ Վահէի մահը:

Վահէն, ինչպէս Սփիւռքի մի շարք այլ մտաւորականներ, հայեցի իր դաստիարակութիւնն ստացել էր Հայաստանի խորհրդայնացումից յետոյ վտարանդի դարձած ընտրանիի կողմից, ինչպիսիք էին՝ Ն. Աղբալեանը, Լ. Շանթը, Ս. Վրացեանը, Գ. Իփէկեանը, Վ. Նաւասարդեանը, սոսկ նշելու համար մի քանի անուններ: Արդեօք կարիք կա՞յ գրելու, թէ նրա հայրը, այդ հանրածանօթ եւ բարձրորակ մտաւորականը եւս ունեցել է զգալի ազդեցութիւն Վահէի նկարագրի եւ մտածումների ձեւակերպման մէջ: Այդ դաստիարակութիւնը գլխաւորաբար կենտրոնացած էր հայրենասիրութեան, ազգասիրութեան եւ ազգային մշակոյթին հաւատարիմ մնալու գաղափարների շուրջ: Այդ դաստիարակութիւնը, որքան էլ անհրաժեշտ, բայց եւ անբաւարար էր Վահէի համար, քանզի Սփիւռքի սերունդը հնարաւորութիւն չէր ունեցել Հայրենիքում ապրելու, հայրենի ժողովրդի հետ ծանօթանալու եւ նրա կենցաղն ու հոգեբանութիւնը, հաւաքական մտածումներն ու նկարագիրն ըմբռնելու: Նմանապէս, հայրենի մտաւորականութիւնն ու ժողովուրդն անծանօթ էր Սփիւռքի հայի,- յաճախ տարատեսակ,- ինքնութեան եւ տւեալ երկրի վարք ու բարքի, եւ մշակոյթի ազդեցութեան առաջացրած տարբերակներին: Այլ խօսքով՝ նոյն ժողովրդի տարբեր հատւածները, հիմնականում անծանօթ միմեանց, դժւարութիւն ունէին իրար հասկանալու, որը մասամբ շարունակւում է ցայժմ:

Այս խնդիրը քանիցս մեր խորհրդակցութիւնների նիւթ էր դարձել. եւ երբ, Հայաստանի անկախութիւնից յետոյ, Վահէն այցելեց Հայրենիք, ապա ամիսներ ապրեց Արցախում եւ դասաւանդեց տեղի բարձրագոյն կրթական հաստատութեան մէջ, երբ ճամբորդութիւնից վերադարձաւ ու մեր հանդիպումները շարունակւեցին, իր մտածումների մէջ նկատելի էին զգալի եւ վերանայւած փոփոխութիւններ:
Այս մէկ-երկու էջում Վահէի ամբողջական մտածելակերպն ու նկարագիրը չէ, որ պիտի փորձեմ ներկայացնել ընթերցողիս: Ոչ էլ ցանկանում եմ մի քանի գովեստ բուրող ածականների շռայլանքով,- որոնք արդէն տաղտկալի շաբլոն են դարձել,- գովերգել նրան եւ այդպիսով- ըստ իս – նսեմացնել նրա էական արժանիքն ու արժէքը:

Սակայն, անկարող եմ լրիւ լուռ անցնել: Կը փորձեմ իր մտածումների շտեմարանից մի անկիւն բացել ընթերցողի առջեւ, որը մտածումից աւելի՝ նաեւ հաւատամք է, թելադրանք՝ վերապրողներիս:
Անվիճելի է, թէ Վահէն մտաւորական մի անհատ էր: Բայց, ինչ պատկերացում ունէր նա մտաւորականի նկարագրի մասին:

Մէջբերումներ՝ մեր նամակագրութիւններից առնւած:

«Մտաւորականը պէտք է տարրական քաջութիւն ունենայ իր գաղափարներուն պաշտպանութիւնը ստանձնելու: … Այդ խղճի եւ գիտակցութեան թելադրանք է…»: Այլապէս՝ դա կը լինի փարիսեցիութիւն:

Այս քաջութիւնը «հերոսանալու» մարմաջից չէր սնւում: Վահէի համոզումն էր, թէ ինչ որ ներքին կռիւ պիտի լինի մտաւորականների եւ հասարակական կեանքի ղեկավարութեան միջեւ, որը «առողջ կը պահէ հաւաքականութիւնը»: Այլապէս՝ «հաւաքականութենէն դուրս պիտի մնան հայութեան ամենէն արթուն, կենսունակ, արդիական եւ բարեկեցիկ խաւերը»: Եւ նման կորստի առաջն առնելու համար՝ Վահէն թելադրում է մտաւորականներին կոչում դարձնել՝ «պայքարել ճշմարտութեան յաղթանակին համար, լծւիլ ազգին միասնականութեան դատին եւ աշխատիլ՝ հայ միտքը դնելու համար համամարդկային իր առաքելութեան ճամբուն վրայ»: Եւ այդպիսով՝ «վերջ տալ Սփիւռք եւ Հայրենիք պառակտող քաղաքական եւ այլ հակամարտութիւններուն եւ ստեղծել համահայկական համերաշխութեան կլիմայ»:

Ափսոս որ այդ ՔԱՋ մտաւորականները, Հայրենիքում թէ Սփիւռքում, հատ ու կենտ են՝ անտեսւած եւ մասամբ հալածւած, ինչու չէ նաեւ՝ ինքնամեկուսացւած:

Իմ ազիզ Վահէ, մեր երազանքն է, որ մեր ժողովուրդը, իր առողջ բնազդով, գտնի իր համերաշխութեան ճամբան եւ այդպիսով ապահովի իր յաւերժականութիւնը: Այդ տօնական օրը նաեւ կը լինի քո յաղթանակի օրը:

«ԻՄ ԸՆԿԵՐՆԵՐԸ»
Հատւածներ՝ Սեպուհ Յովհաննիսեանի «Պատառիկներ՝ դէսից դէնից» անտիպ գրքից

«ԱԼԻՔ»