Սեպտեմբերի 26-ին, կյանքի 83-րդ տարում կյանքից հեռացել է հայ անվանի դերասան, ՀՀ ժողովրդական արտիստ, Համազգային թատրոնի հիմնադիր Սոս Սարգսյանը:
Վաստակավոր արտիստը ծնվել է 1929 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Ստեփանավան քաղաքում։ 1948 թ. տեղափոխվել է Երևան և աշխատել Երևանի պատանի հանդիսատեսի թատրոնում` որպես դերասան։
1954 թ. ավարտել է Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի դերասանական ֆակուլտետը։
1954-1991թթ. եղել է Երևանի Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնի դերասան։
1991 թ. հիմնադրել է Համազգային թատրոնը։
1997-2006 թթ. Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ռեկտորն է, 2006-ից` ինստիտուտի կառավարման խորհրդի նախագահը։
2009 թ. ընտրվել է ՀՀ Հանրային խորհրդի անդամ։ Նկարահանվել է քառասունից ավելի գեղարվեստական ֆիլմերում, ինչպիսիք են` ”Նվագախմբի տղաները”‚ ”Եռանկյունի”‚ ”Մենք ենք, մեր սարերը”, ”Նահապետ”‚ ”Խաթաբալա”, ”Ձորի Միրո”, ”Սոլյարիս”, Հայաստանում և Հայաստանից դուրս նկարահանված բազմաթիվ այլ ֆիլմերում։
Սոս Սարգսյանի կյանքը նորովի իմաստավորվեց Արցախյան ազատագրական պայքարի պոռթկումի եւ Հայաստանի անկախացման գործընթացի հետ: Նա ապրեց այդ ամենով, իր մասնակցությունը բերելով բազմազան օգնությունների կազմակերպման գործում:
Մի քանի հայտնի մտավորականների հետ հացադուլի դիմեց Մոսկվայում՝ արցախի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների հարցում իր բողոք-պահանջը ներկայացնելով օրվա խորհրդային ղեկավարությանը:
Մինչ կյանքի մայրամուտը, ստեղծագործական գործունեությանը զուգահեռ, ակտիվորեն շարունակեց ազգային-հասարակական գործունեությունը:
1990 թվականին Սոս Սարգսյանը անդամագրվեց Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությանը:
1991 թվականին կուսակցության կողմից առաջադրվեց Հայաստանի Հանրապետության նախագահի թեկնածու:
Սոս Սարգսյան. “Ծնկաչոք հասարակությունից սարսափելի բան, հավատացեք, չկա”
Այս հարցազրույցը հրատարակվել է Report. am-ում 2011 թ. մայիսի 13-ին
Սոս Սարգսյան. “Ծնկաչոք հասարակությունից սարսափելի բան, հավատացեք, չկա”- Որպես արվեստագետի` Ձեզ ամենից շատ ի՞նչն է մտահոգում այսօրվա Հայաստանում եւ ի՞նչն է, որ բոլորովին չի անհանգստացնում:
– Մտահոգիչ բաներ շատ կան. առաջինը` կաշառակերությունը, որը չգիտեմ, թե ուր է մեզ տանելու, իհարկե, լավ բանի չի հասցնելու: Կոռուպցիան ժանգի պես բան է, մեզ կամաց-կամաց կուտի: Մտահոգված եմ մեր հասարակության ոչ համախմբված լինելու համար, այսօրվա քաղաքական եւ հասարակական էլիտայի բացակայության համար… Թեեւ փոքր երկիր ենք, բայց չկա մի տեղ, մի ոլորտ, որտեղ մտահոգության պատճառներ չլինեն, ամեն տեղ անելիք ունենք: Միակ բանը, որ ինձ համեմատաբար չի մտահոգում, մեր երիտասարդությունն է: Տեսնում եմ, որ շատ խելացի, լավ, իմաստուն երեխաներ կան, եւ թաքուն մտածում եմ, որ գուցե նրանք կարողանան ամեն ինչ կարգավորել, մեր երկրի դերը դառնալ:
– Մտավորականի գործունեությունը կամ անգործությունը որեւէ մեղավորություն ունի՞ ստեղծված վիճակի համար:
– Մեծ է նրա մեղավորությունը: Ամեն երկրում էլ թեմադրողը, կարգավորողը մտավորականությունն է, բայց քանի որ մենք չունենք մտավորականություն` դրա բարձր հասկացությամբ, կամ էլ ունենք թույլ, ազգի եւ երկրի ճակատագրի նկատմամբ անտարբեր շերտ, որին մտավորականություն ենք կոչում, ուստի այս օրի ենք հասել:
– Ըստ Ձեզ` ո՞րն է ճշմարիտ մտավորականի առաքելությունը:
– Ժողովրդին ծառայելը: Ամեն կերպ, ամեն ինչով, բոլոր պահերին ազգի հետ, ազգի մեջ, ազգի կողքին լինելը: Հասարակության մեջ մտավորականության դերը հսկայական է: Եթե մտավորականություն չի լինում հասարարակության մեջ, նշանակում է` գլխատել են: Բոլոր զավթիչները, հրոսակները, բարբարոսները, որ մեր դեմ ինչ-որ չարիք են գործել, սկզբից վերացրել են մտավորականներին, ապա մյուսներին:
– Իսկ ինչո՞ւ չունենք թելադրող, կարգավորող մտավորականություն:
– Երբ եղավ մեր անկախությունը, իշխանությունը կարողացավ չեզոքացնել մտավորականությանը: Այդպես են արել բոլոր հեղափոխականները, անում են եւ կանեն: Թույլ ենք… Գուցե մեկը կամ երկուսը կան, բայց մի ծաղկով գարուն չի գալիս: Մտավորականության հզոր շերտ պետք է լինի` ամուր, կարծր, որ դրա հետ հաշվի նստեն, եթե չկա այդ շերտը, ո՞ւմ ասածի եւ ո՞ր ասելիքի հետ հաշվի նստեն:
– Առաջ` “Սովետի օրոք”, կա՞ր:
– Կար: Կոմունիստները շատ զգույշ հետեւում էին մտավորականության մեջ եղած շարժումներին, տրամադրություններին: Շատ բաներից զգուշանում էին, շատ բան չէին անում` վախենալով, որ մտավորականությունը կարող է չընդունել:
– Հենց Ձեզանից մերօրյա “վերեւների” մարդիկ կարծիք հարցնո՞ւմ են` ազգին, հանրությանը վերաբերող ինչ-որ քայլ անելիս:
– Ոչ: Եվ երբեմն իմ դիտողությունից, քննադատությունից նեղանում են, սկսում արհամարհել: Ինձանից մեկ-մեկ դուք` լրագրողներդ եք կարծիք հարցնում:
– Նկատե՞լ եք, որ մեզանում սուր, դիպուկ, ազդու խոսք ասում են իրենց ընդդիմություն կոչող մարդիկ, իսկ արվեստի մարդկանց մեծամասնությունը, ցավոք, ոչ ասում է, ոչ լսում…
– Որովհետեւ մտավորականությունը բարձր երեւույթ է, ինչը, ինչպես նշեցի, մենք չունենք: Ինչ վերաբերում է ընդդիմության գործիչներին, հիմնականում նրանց լրջորեն չի կարելի ընդունել: Նրանց փիլիսոփայությունը մեկն է` “Դու իջիր, ես նստեմ”: Մեր ընդդիմությունների մեջ չեմ տեսնում մարդ, ով մտահոգված լինի հայ գյուղացու վատ ապրելով, դերասանների ցածր աշխատավարձով, ժողովրդով: Ասեք, մեր ո՞ր ընդդիմադիր ուժն է մտահոգված այս հարցերով: Բոլորն անձնական հարցեր են լուծում, ընդամենը: Նայեք` ովքե՞ր են մեր ընդդիմադիր գործիչները` հիմնականում նախկին պաշտոնյաները: Այսօր խոսում են, խոսում, խոսում: Թող ժամանակին անեին այն, ինչն իբր այսօր ուզում են անել: Երբ իշխանության էին, ինչո՞ւ չէին անում: Խոսրով Հարությունյանը, ով ժամանակին ՀՀ վարչապետն էր, միակ կարգին, խելոք, գիտուն մարդն է, որ պաշտոնազրկվելուց հետո չդարձավ կոշտ ու կոպիտ ընդդիմադիր: Չէ, մեկն էլ կա` Արմեն Դարբինյանը:
-Նկատե՞լ եք, որ մեզանում անհնազանդ, դժգոհ, բողոքող մարդկանց թիվն օր օրի ավելանում է: Դժգոհում ենք, որ բացօթյա առեւտուրն արգելվեց, դժգոհում էինք, որ մեր քաղաքը տանավաճառի էր վերածվել, մեզ դուր չի գալիս կարգուկանոն հաստատելուն միտված որեւէ քայլ: Մենք մեզ ո՞ւր ենք տանում այս համատարած ըմբոստությամբ:
– Ամեն ինչի դեմ ըմբոստանալը շատ վատ է: Օրինակ, բացօթյա առեւտրի մասին ասեմ. այս քաղաքը պե՞տք է մի քիչ կարգավորվի, տեսքի գա, թե՞ ոչ: Եթե այո, ապա ինչո՞ւ ենք դժգոհում: Լա՞վ բան է, որ թեւիս տակ մի կապ կանաչի եմ դրել եւ վաճառում եմ: Կեղտոտ բան է, փնթի գործ, հիգիենայից զուրկ առեւտուր: Լավ էր, որ փորձ արեցին սովորեցնել ժողովրդին փողոցը հատել ճիշտ տեղում, ավտոմեքենաների ամրագոտիները կապել… Կարգ ու կանոնը լավ բան է, պետք է ազգովի գնանք Գերմանիա, որ նրանցից մի քիչ կարգ ու կանոն սովորենք, օրինապահություն սովորենք: Քաղաքակրթությունը սկիզբ է առել օրինապաշտությունից եւ հիգիենայից: Եթե մարդիկ հասած չլինեին այն գիտակցությանը, որ պետք է լինել օրինապաշտ, մենք դեռ քարանձավներում, անտառներում կլինեինք:
– Օրենքը, կարգ ու կանոնը պահելը լավ է, բայց եկեք համաձայնեք, որ վատ է, երբ օրենքի, կարգ ու կանոնի առաջ բոլոր չէ, որ հավասար են:
– Իրոք, մեր վիճակում մի քիչ ծիծաղելի է հնչում` “օրենքի առաջ հավասար են բոլորը” արտահայտությունը: Մեզանում ակնհայտ է, որ հարուստ, պաշտոնյա մարդիկ թքած ունեն օրենքի, կարգուկանոնի վրա, դե, մեր ժողովուրդն էլ գանգատաբերան է, սիրում է ամեն ինչից գանգատվել: Արդյունքում ո՞վ պետք է կառուցի, ստեղծի, պահպանի այս երկիրը…
– Վարպետ, ուզում եմ “բանակցային սեղանների” բովանդակության մասին հարցնեմ…
– Մի հարցրու, կպատասխանեմ: Չի կարելի որեւէ բանակցություն վարել թուրքերի հետ: Թուրքերը մեզ հետ սեղան նստելով` իբր թե մեզ լավություն են անում, աշխարհին էլ այդպես են ցույց տալիս… Կեղծիք է դա: Նախ նրանք պետք է ընդունեն եւ հատուցեն իրենց զարհուրելի, գազանային, անասելի մեղքը, նոր կարող ենք նստել նրանց հետ բանակցային սեղանի շուրջ: Ես դեմ եմ որեւէ “ճանապարհային”, “քարտեզային”, էլ չգիտեմ ինչ տեսակի հարաբերությունների: Չի կարելի թուրքի հետ շփվել, բանակցել, անգամ խոսել չի կարելի: Թուրքերն աշխարհի ամենահանցավոր ժողովուրդն են: Նրանք որոշել էին (եւ շարունակում են մտածել) մի ողջ ժողովրդի վերացնել աշխարհի երեսից:
-Իսկ մտածել եք, թե աշխարհն ինչո՞ւ է աչք փակել ու փակում թուրքերի արարքների վրա:
-Որովհետեւ աշխարհը նույնքան անբարոյական է, որքան ամենավերջին պոռնիկը: Լեռ Կամսարն ասել է. “Երբ թուրքերը խոսում են որեւէ բարի գործի մասին, սպասեք մեծ ողբերգությունների”: Բացարձակ ճշմարտություն է: Այնպես որ, թուրքերի հետ բանակցություններն ինձ համար արժեք չունեն, ազգի համար էլ արժեք չունեն, եւ դրանք մեզ հաստատ լավ տեղ չեն տանի: Վստահ եմ` թուրքերն առաջիկա 50 տարում չեն բացի սահմանը: Եվ մեզ պետք էլ չէ այդ սահմանը, թող իրենց գլխին կպչի: Մենք պետք է բարձր լինենք, չկորցնենք մեր ազգային արժանապատվությունը, հպարտությունը: Պայմաններ, նախապայմաններ մենք պետք է դնենք:
– Հնարավոր համարո՞ւմ եք մշակութային երկխոսության իրականացումը հայ եւ թուրք ժողովուրդների միջեւ` բաց կամ փակ սահմանների պայմաններում:
– Չեմ պատկերացնում: Թուրքիայում քիչ են այն մտավորականները, որոնց հետ կարելի է երկխոսել, նրանց խոսքը Թուրքիայում արժեք չունի, դերակատարություն չունեն: Ես չգիտեմ` պատմությունը ո՞ւր կտանի մեզ, բայց այսօր հայ-թուրքական հարաբերություններում լուսավոր առաջընթաց չեմ տեսնում, փակուղի է: Կրկնում եմ` նախապայմաններ մենք պետք է դնենք, պիտի ասենք` մենք համաձայն ենք երկխոսել` պայմանով, որ դուք պետք է ընդունեք ձեր մեղքը` Ցեղասպանությունը, եւ վերադարձնեք մեզանից խլածը: Խոսքս միայն հողերի մասին չէ, այլ նաեւ այն մեծ, վիթխարի մշակույթի, որ մենք ստեղծել էինք Արեւմտյան Հայաստանում: Գերմանիան առայսօր Հոլոքոստի համար հրեաներին հատուցում է տալիս:
– Երբ մեզ վերադարձվի մեր Արեւմտյան Հայաստանը, հավերժության խորհրդանիշ բիբլիական Արարատը… Ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգները Սփյուռքից կգա՞ն եւ կբնակվե՞ն պապերի երկրում:
– Մի մասը կվերադառնա, հաստատ կվերադառնա, շատերն էլ չեն վերադառնա: Դա խնդիր չէ… Նժդեհն ասել է. “Ազգը, որը կորցրել է իր հողերը եւ չի ուզում վերադարձնել, ավելի լավ է` չապրի”: Գիտե՞ք ինչ, դա թուրքերի գործը չէ, թող մեզ վերադարձնեն մեր հողերը: Մենք այն ժողովուրդն ենք, որ ունակ ենք, որ կարող ենք բազմանալ: Մենք կարողանում ենք ծննդաբերել: Օրինակ, եթե 50 տարի հայ կանայք վրացիների համար չծննդաբերեն, դրանք կվերանան, իսկ մենք այդպիսին չենք: Մի խոսքով, դա չորրորդական հարց է, թող ընդունեն իրենց մեղքը եւ վերադարձնեն մեզ մեր հողերը:
– Եվ այս թշնամիներով շրջապատված անբարո աշխարհում, ինչպես Դուք նշեցիք, մենք ինքներս էլ մեզ հետ անհաշտ ենք: Տեսեք թե քանի կուսակցություն ունենք, ինչեր են կատարվում բակերում, դպրոցներում, ԱԺ-ում… Այս պայմաններում ինչպե՞ս եք տեսնում մեր վաղվա օրը:
– Վատ, եթե այսպես շարունակվի, շատ ավելի վատ: Ինձ համարում եմ առողջ մարդ: Իմ առողջ բանականությունը հուշում է, որ մեզ աջից եւ ձախից, առջեւից եւ թիկունքից շրջապատում են թշնամիները: Մեզանից յուրաքանչյուրը պետք է դառնա 7 անգամ ավելի լավը, քան կա: Մենք պարտավոր ենք դա անել, եթե ուզում ենք ապրել, եթե ուզում ենք մեր 6 հազար տարվա պատմությունը չգցել աղբանոց: Կարող է` մի բանից կամ 100 բանից դժգոհ լինենք, բայց պետք է խնդիր դնենք մեր առջեւ` մեր պետությանը, մեր Արցախին, մեր ժողովրդին վնաս չտալու… Մենք վիրավորված ժողովուրդ ենք, սոսկալի վիրավորված, աշխարհում ոչ մի ազգի այնքան չեն վիրավորել, ինչքան մեզ: Մենք հրեաներից ավելի շատ ենք վիրավորվել` մեզ մեր հողում, մեր երկրում են կոտորել: Ամեն քայլ անելիս հայ մարդը պետք է հարց տա իրեն` “սրանով ես վնաս տալի՞ս եմ իմ պետությանը, իմ ազգին, իմ Արցախին”, հետո նոր անի իր քայլը: Հավատացեք, ես ինձ երբեք թույլ չեմ տվել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին բացեիբաց քննադատել, քանի դեռ նա նախագահ էր, նույնը կասեմ Ռոբերտ Քոչարյանի մասին, հիմա էլ` Սերժ Սարգսյանի: Ես մտածում եմ այսպես. “Այս մարդն իմ նախագահն է, ես պարտավոր եմ մեծարել նրան”:
-Բայց մեր երկրում դեմոկրատական կարգեր են, չէ՞, ինչո՞ւ բացեիբաց չեք խոսում` ինչ մտածում եք:
– Անկեղծ ասած` ես այդ դեմոկրատիայից բան չեմ հասկանում, ավելին ասեմ` չեմ ընդունում: Այդ դեմոկրատական խաղերն իմ գլխում շատ վատ մտքեր են ծնում, լավ բան չեմ ակնկալում “դեմոկրատիա” կոչեցյալից: Մեզ պետք է լինել ուժեղ, համախմբված, համարձակ, ոչ թե դեմոկրատ: Դեմոկրատիան ամենաթողությունն է, որը արատավոր երեւույթներ է ներմուծում մեր մեջ` համսեռամոլներ, աղանդավորներ եւ հազար ու մի սոսկալի չարիք: Հեռու մնանք, դեմոկրատիան թունավորում է հանրային կյանքը…
– Եթե Դուք լինեիք Հայաստանի Հանրապետության նախագահը, առաջինն ի՞նչը կփոխեիք հանրային կյանքում:
– Հոգեբանական մթնոլորտը: Նախագահը կարող է եւ պետք է փոխի: Մենք այնքան վիրավորված ժողովուրդ ենք, որ անգամ մեր քաջագործությունը` Արցախյան պատերազմում հաղթանակը, չենք կարողանում ըմբոշխնել: Նախագահը պետք է աշխատի բարձրացնել հայ մարդու արժանապատվությունը, հպարտությունը, մարտունակությունը, խելքը…
– Արժանապատվությունից եւ խելքից եք խոսում, մինչդեռ այս պայմաններում հայաստանաբնակ հայերի մեծամասնությունը գտնում է, որ արտագաղթը միակ փրկօղակն է: Համոզեք ինձ եւ հայ երիտասարդությանը մնալ հայրենիքում:
-Դժվար է, չեմ կարող, չեմ էլ մեղադրում գնացողներին: Բայց մի մոռացեք, որ արտագաղթը Հայաստանից այսօր չի սկսել: Դարեր առաջ էլ եղել է, ղարիբների մասին հին-հին երգեր ունենք, չէ՞: Մեր մեջ “բոշայություն” կա, եւ դա վատ է: Բացի այդ, չեմ կարող մեղադրել կամ կանգնեցնել գնացողներին, քանի որ մեզ թողել են մի շատ փոքր կտոր ապրելատեղ, ուր հզորանալ, բացվել, տարածվել հնարավոր չէ: Մենք Հայրենական պատերազմին 5 մարշալ չէինք տա, եթե միայն Հայաստանում լինեինք: Մեզանից բացի ոչ մի ազգ այսքան տարածքում չէր կարող պետություն ստեղծել:
-Ես մտածում էի` կնշեք նաեւ այն, որ հայաստանյան մոնոպոլիայի պայմաններում հնարավոր չէ աճ, զարգացում, երբեմն` սովորական բարեկեցություն ապահովել, դրա համար էլ գնում են…
-Դա էլ կա, բայց դա ուրիշ հարց է, ես զրույցի սկզբում ասացի կաշառակերության, անազնվության մասին, Ձեր ասածը դրանց շարքին է դասվում: Բալիկ ջան, հասկանում եմ, դա լուրջ խնդիր է, գիտեմ, որ մեր պաշտոնյաները զբաղված են մի բանով` մարդկանց կյանքը բարդացնելով: Եվ դա ի՞նչ է տալիս նրանց` ծնկաչոք հասարակություն, ինչից սարսափելի բան, հավատացեք, չկա: Ոչ միայն պաշտոնյաները. քարտուղարուհուց սկսած` մինչեւ չես կաշառում, մի հասարակ թուղթ չեն տրամադրում: Դրանով եւ մեզ են նսեմացնում, եւ իրենք իրենց: Այսպես չի կարելի շարունակել, պետք է ազնվացնել ազգին, ժողովրդին բարձր հարթություն տեղափոխել: Բոլորս պետք է մեր մեջ կրենք այդ գաղափարը` մեզ, մեր զավակներին, մեր բարեկամներին, ընկերներին ազնվացնելու մեծ գաղափարը:
– Արդեն տեւական ժամանակ իդեալներով չենք ապրում: Ի՞նչը պետք է դառնա մեզ` երիտասարդության համար իդեալ:
– Ցավում եմ, որ այսօր իդեալներ չունենք: Իդեալ պետք է դառնա հայրենասիրությունը, մեր երկիրը վերադարձնելը: Ինչքան ստոր, նսեմ եւ անխելք պետք է լինես, որ Արցախի հային բաժանես, ասենք, Լոռվա հայից: Ընտանիքից, դպրոցից, մանկապարտեզից, հղի կնոջից, ամեն տեղ եւ ամենքից պետք է սկսենք հայրենասիրությունը իդեալ դարձնելը, թե չէ` հայտնի չէ` ուր ենք մեզ տանում: Հույսս չեմ կորցնում, եւ հավատում եմ, որ լուսավոր արշալույսներն առջեւում են, երբ տեսնում եմ ապրիլի 24-ին Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր գնացող միաբան, հավաք, խոնարհ, պարկեշտ, վեհ հայությանը…
